Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot

 
Hazm jarayoni boshqarilishining umumiy tarzi. 
Hazm tizimi jarayonlari (shira ajralishi, 
motorikasi va so’rilishi) murakkab nerv va gumoral mexanizmlar yordamida boshqarilib 
turiladi. Hazm tizimi boshqarilishi markaziy reflektor, gumoral va mahalliy mexanizmlardan 
iborat. Hazm tizimining yuqori qismi asosan markaziy reflektor mexanizmlari yordamida 
boshqariladi. Og’iz bo’shlig’idan uzoqlashgan sari bu mexanizmning ta’siri kamayib gumoral 
mexanizmlar salmog’i ortib boradi. Me’da, me’da osti bezi, o’t hosil bo’lish va chiqarilish 

---

45 
faoliyatlariga gumoral boshqarilish mexanizmlarinng ta’siri kuchli bo’ladi. Ingichka va 
yo’gon ichaklar faoliyatini boshkarilishida mahalliy (mexanik va kimyoviy ta’sirlar)
mexanizmlarning ahamiyati kattadir.
Oziqli modda turgan sohasiga va undan quyi qismiga hazmning secretor va motor
faoliyatini kuchaytiradi. Oral sohaga (yuqoriga yo’nalishda) esa u tormozlovchi ta’sir qiladi.
 
Og’iz bo’shlig’idagi hazm. 
Hazm og’iz bo’shlig’idan boshlanadi, bu erda oziqli moddalar
mexanik va kimyoviy ishlovdan o’tadi. Mexanik ishlov-oziq moddalarning maydalanishi, 
ularning so’lak bilan namlanishi va ovqat luqmasining hosil qilishidan iborat. Kimyoviy 
ishlov-so’lak tarkibidagi fermentlar ta’sirida oziq moddalarning gidrolizga uchrashidir. Og’iz 
bo’shlig’iga uch juft katta so’lak bezlarining: qulok oldi, jag’ osti, til osti va tilning yuzasida, 
tanglay va lunj shilliq qavatida joylashgan ko’p mayda so’lak bezlarining chiqaruv yo’llari 
ochilgan. Quloq oldi va tilning yon yuzasida joylashgan bezlar shirasi-seroz (oqsil)-ya’ni suv, 
oqsil va tuzlardan iborat. Tilning o’zagida, qattiq va yumshoq tanglayda joylashgan so’lak 
shilimshiq bo’lib juda ko’p mustin saqlaydi. Jag’ osti va til osti bezlar aralash harakterga ega.
 
So’lakning tarkibi va xossalari.
Og’iz bo’shlig’idagi so’lak aralash harakterga ega.
Uning ph 6,8-7,4 ga teng. Odamlarda bir sutkada 0,5-2l so’lak ajraladi. So’lak 99% suv va 
1% 
Quruq moddalardan iborat. Quruq qismi organik va anorganik moddalardan iborat. 
Anorganik moddalar- xlorid bikarbonatlar, sulfatlar, fosfatlar anionlardan va natriy, 
kaliy, kalstiy, magniy kationlaridan, hamda temir, mis, nikel va boshqa mikroelementlardan 
tashkil topgan. So’lak tarkibidagi organik moddalar asosan oqsillardan iborat. Oqsil 
shilimshiq modda
mutsin
oziq moddalarni biriktirib luqma hosil qilishda ishtirok etadi. 
So’lak tarkibidagi asosiy fermentlar kuchsiz ishqoriy muhitda faoliyat ko’rsatuvchi
amilaza
va 
maltazalardir. 
Amilaza polisaxaridlarni (kraxmal, glikogen) disaxarid maltozagacha 
parchalaydi. Maltaza maltozani glyukozagacha parchalaydi. 
So’lakning tarkibida oz miqdorda uchraydigan boshqa fermentlar ham bor: 
gidrolazalar, oksireduktazalar, transferezalar, proteazalar, kislotali va ishqoriy fosfatazalar. 
So’lak tarkibida bakteriostid ta’sirga ega bo’lgan oqsil tabiatli modda 
lizostim 
(muromidaza)
mavjud. 
Oziq moddalar og’iz bo’shlig’ida oz, o’rtacha 15 sekund vaqt davomida turadilar, 
shuning uchun ham bu erda kraxmal to’la parchalanib ulgurmaydi. Lekin og’iz bo’shlig’idagi 
hazm ishga tushiruvchi ta’sir qilishi orqali oziq moddalarni oshqozon-ichak yo’lining keyingi 
qismlarida parchalanishida katta ahamiyat kasb etadi. 
 
So’lakning vazifalari. 
So’lak bir necha vazifalarni bajaradi.
 
Hazmga oid vazifalari –
oziq moddalarni namlaydi, shilimshiq (mutsin) moddalar
qismlarini biriktirib ovqat luqmasini hosil qiladi, yutilishini osonlashtiradi, tarkibidagi
fermentlar ta’sirida oziq moddalar gidrolizi boshlanadi.