Abu Abdulloh Muhammad ibn Muso al-Xorazmiyning didaktik g‘oyalari”

Jahon ilmiga qo’shgan hissasi.

Muhammad al-Xorazmiy matematika, astronomiya va geografiya fanlariga, ular orqali sivilizatsiya rivojiga umumiy qo‘shgan muhim hissasi:1. O’nlik pozitsion hisobni ifodalovchi, nol belgisi bor to‘qqizta raqamni bayon etuvchi sanoq tizimiga asos solgan.2. Fan sifatida Algebrani yaratdi va unga shu nomni berdi.3. Ovrupa adabiyotida “Algoritm” deya nom olgan aniq va tushunarli qoidalar orqali ilmiy va ta’limiy asarlarning yangi usulini ishlab chiqdi va ularni yo‘lga qo‘ydi. Lotin tilida “algoritm” talaffuzi uning ismi - al-Xorazmiyga tenglashadi. Mazkur - algoritm tushunchasi butun zamonaviy raqamli axborot va kompyuter texnologiyalari tushunchasi asosini tashkil qiladi. Aynan ushbu usul orqali Muhammal al-Xorazmiy asarlarining bayoni keng ommaga tarqalgan. Yuqorida keltirilgan xizmatlari bilan bir qatorda, hozirgi kunda ma’lum bo‘lishicha, u qutb nuqtalaridan foydalangan.4. Muhammad al-Xorazmiyning (“Ziji”) Astronomik kitobida Quyosh, Oy, beshta sayyora, matematik jo‘g‘rofiya masalalari, trigonometriya, Quyosh va Oyning tutilishi kabilar ko‘rib chiqilgan. 1126 yil kitob lotin tiliga, 1914 yili nemis, 1962 yili ingliz tiliga tarjima qilingan.5. Muhammad al-Xorazmiyning jo‘g‘rofiya asarlarida yerning o‘sha vaqtlardagi ma’lum joylari bayon qilingan. Asarda joylar aniq xarita, u yerdagi daryo, dengiz va okeanlari, soni 2402 ga yetuvchi muhim aholi soni bilan keltirilgan. Bu - O‘rta asrlarda yozilgan arab tilidagi ilk jo‘g‘rofiy asar bo‘lgan. Mazkur iqlim nazariyasi aytarli darajada jo‘g‘rofiya rivojida muhim o‘rin tutgan.

“Matofih al-ulum” asari

Mafotih al-ulum» o'ziga xos qomusiy asar bo'lib, o'sha davrdagi deyarli hamma asosiy fan sohalarini o'z ichiga qamrab olgan. Mual-lif O'rta asrlardagi har bir ilm mazmunini sharhlash yo'li orqali tushuntirib beradi. Olim ilmlarni ikkiga bo'lib, ularga «arab - shar'iy» va «arab bo'lmagan»larga ajratadi Bu hol olim o'z davrining namoyandalari singari ilmlar tasnifida ularni ikki qismga bo'lish an'anasiga sodiq qolganligini ko'rsatadi.Uning birinchi an'anaviy «arab» ilmlari qismi o'n bir bobdan anaviy iborat fiqh, etti bobdan iborat kalom, o'n ikki bobdan iborat grammatika (sarf va nahv), sakkiz bobdan iborat ish yurgizish, besh bobdan iborat she'r va aro'z hamda to'qqiz bobdan iborat tarixdan tashkil topgandir.Ikkinchi qismiga esa «arab bo'lmagan» quyidagi ilmlar kiritilgan: ular uch bobdan iborat falsafa, to'qqiz bobdan iborat mantiq, sakkiz bobdan iborat besh bobdan iborat arifmetika, to'rt bobdan iborat handasa, shuningdek, to'rt bobdan iborat ilm an nujum, uch bobdan iborat musiqa, ikki bobdan iborat mexanika va uch bobdan iborat kimyodir.
Shunday qilib, asar ikki qismdan iborat bo'lib, unda o'n besh ilm to'qson uch bobda bayon etilgan. Abda Abdulloh al-Xorazmiy ilmlar tasnifining shakli quyidagicha:
Shariat va u bilan bog'liq «

• Fiqh, ya'ni musulmon huquqshunosligi.

2. Kalom, ya'ni din asoslari.
3. Grammatika.
4. Ish yurgizish.
5. She'riyat va aro’z.
6. Tarix.< ilmlar (yunon va boshqa xalqlar):

• Nazariy falsafa:

a) tabiiy ilmlar - tibbiyot (tib, samoviy hodisalar - meteorologiya, mineralogiya, alkimiyo, mexanika) - quyi; b) riyoziyot ilmlari (arifmetika, handasa, ilm an-nujum,musiqa) — o'rtanchi;v) ilohiy, ya'ni metafizikä oliy ilm;g) mantiq.

2. Amaliy falsafa:a) axloq - etika (odamni boshqarish);b) uyshunoslik (uyni boshqarish);v) siyosat (shaharni, mamlakatni boshqarish).<