Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Feyildiń bolımlı hám bolımsız túrleri
Is-hárekettiń bolıw-bolmawı jaǵınan feyil sózler bolımlı hám bolımsız bolıp ekige bólinedi. Feyildiń bolımlı túri is-hárekettiń bolǵanın, bolıp atırǵanın hám bolatuǵın bildiredi. Mısalı: bardı, oqıdı, kiyatır, islep atır, baradı, oqıydı t.b. Al feyildiń bolımsız túri is-hárekettiń bolmaǵanın, bolmay atırǵanın hám bomaytuǵının bildiredi. Olar feyil tiykarına -ma/-me, -ba/-be, -pa/-pe qosımtalarınıń qosılıwı arqalı jasaladı. Eger feyil sózdiń keyni juwan buwınǵa pitse, -ma, -ba, -pa, al jińishke buwınǵa pitse –me, -be, -pe qosımtaları jalǵanadı. Mısalı: jazba, oqıma, aytpa, kórme, isenbe, esitpe t.b. Bolımsız feyildiń jalǵawları feyil tiykarına tikkeley jalǵanadı. Al feyildiń basqa qosımtaları onnan soń qosıladı. Mısalı: barmadı, esitpedi Feyildiń -ma/-me, -ba/-be, -pa/-pe bolımsız formasınıń xızmeti feyillerge qosılıwı jaǵınan úsh túrli ózgesheliklerge iye bolıp keledi:

1. 
   Qospa feyillerdiń tiykarǵı feyiline qosıladı: úndemey júr, egilmey qaldı, uyqlamastan jatır.
   
2. 
   Qospa feyildiń kómekshi feyiline qosıladı: oqıy almadım, kele almadım.
   
3. 
   Eki feyilge de qosıladı: aytpay qoymaydı, oqımay qoymadı, islemey júrme, aytpasa bolmaydı.
   

Dáslepki eki túrli qosılıwda qospa feyiller bolımsızlıq mánidegi dara feyiller menen sinonim bolıp keledi. Úshinshi túrinde eki kompanentke de bolımsızlıq formanıń qosılıwınan bolımlılıq máni bildiredi. Mısalı: oqımay júrme (oqı), aytpay qoyma (ayt), egilmey qalmadı (egildi).
Emes forması. Bul forma kelbetlik feyildiń –ǵan, -tuǵın, -ar, -jaq, -maqshı hám siyregirek háreket atı feyiliniń –w, -maq qosımtalı túrlerine qosılıp feyildiń bolımsız formasın jasaydı. Mısalı: barǵan emes, kelgen emes, tınar emes, barmaqshı emes, kelejaq emes, jazıw emes, kelmek emes. Bolımsız emes forması keler máhál -(a), -jaq qosımtalı bolımsız túrine qosılıp kelgende bolımlılıq máni ańlatadı: kelmeyjaq emes, oqımayjaq emes.
Joq forması. Bolımsız formanıń bul túri kelbetlik feyildiń -ǵan/-gen siyregirek hárket atı feyiliniń –w qosımtalı túrine qosılıp, feyildiń formasın jasaydı: barǵan joq, jazǵan joq, aytqan joq, barıw joq, keliw joq, kelmek joq t.b. Joq forması arqalı bildiriletuǵın máni stillik talapqa ılayıq ele de kúsheytilip aytılıwı kerek bolǵanda, joq forması menen qatar emes foraması janba-jan qatar qollanılıp keledi. Mısalı: Bizde talap joq emes. (bar degen mánini ańlatadı). Feyildiń bolımsız formalarınıń joqarıda atalǵan túrleri óz ara bir-biri menen sinonim bolıp kele aladı. Mısalı: aytpadı-aytqan emes-aytqan joq; barmadı-barǵan emes-barǵan joq; kelmedi-kelgen emes-kelgen joq hám t.b.