Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti



Download 0,6 Mb.
bet79/248
Sana21.04.2022
Hajmi0,6 Mb.
#568698
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   248
Bog'liq
Abituriyentler ush n Qaraqalpaq tili p ninen qollanba quwat Jare

Toplaw sanlıqları
Toplaw sanları zatlardı san jaǵınan toplap kórsetedi hám nesheden? qanshadan? neshewlep? qanshalap?Sorawlarına juwap beredi. Olar dara, jup, tákirar sózler túrinde qollanıladı. Toplaw sanlıqlar tómendegishe jasaladı:

  1. Dara, jup, tákirar sóz bolıp kelgen sanaq, jıynaqlaw sanlıqlarına shıǵıs sepliginiń qosımtası jalǵanıwınan: ekiden, úshten, úsh-úshten, besewden, altawdan, ekew-úshewden, jeti-segizden, besew-besewden t.b. Ekewden ya úshewden Ushastkaǵa taradı. (A.D)

  2. Toplaw sanları –lap, –lep qosımtaları jalǵanıwı arqalıda jasaladı. Mısalı: onlap, júzlep, mıńlap, bir-birlep, ekew-ekewlep, besew-altawlap t.b

Geyde toplaw san jasawshı qosımtalar sanaq sanlarǵa dizbeklesip kelgen atawısh sózlerge jalǵanıp ta toplaw mánsin bildiredi. Mısalı: 5 tonnadan, 60 centnerden, 10 gektardan, 100 bastan, bir adamlap, eki adamlap t.b.
Geyde jıynaqlaw sanlıqları menen “ara” sóziniń dizbeklesiwi araqalı da toplaw sanlıqları jasaladı. Mısalı: Olar ekew ara, úshew aradan bólinip tarqasıp ketti.
Toplaw sanları sóz ózgertiwshi (kóplik, tartım, seplik) qosımtaları menen ózgermeydi.
Shamalıq sanlıqlar
Shamalıq san zattıń sanın, muǵdarın shamalap kórsetedi. Shamalıq sanǵa qansha? Nesheden? Qanshadan? sorawları qoyıladı. Shamalıq sanlıqlar tómendegishe jasaladı:

  1. Sanaq sanlarǵa –laǵan, -legen, -day, -dey, -tay, -tey qosımtalarınıń jalǵanıwı arqalı jasaladı. Mısalı: onlaǵan oqıwshı, jigirmalaǵan qız, eliwlegen adam, júzdey qoy, bir mıńday tawıq t.b.

-day, -dey qosımtaları sanlıqtan keyingi atawısh sózlerge jalǵanıp qollanılǵanda da shamalıq máni bildiredi. Mısalı: bir saattay, on metrdey
2. Kóplik qosımtalı sanaq sanlarǵa orın (barıs) seplik qosımtasınıń jalǵanıwı arqalı waqıt, adamnıń jası shama menen kórsetiledi. Mısalı: saat beslerde, jası otızlarda, saat tórt-beslerde, jigirma beslerge kelgen jigit.
3. Sanaq sanlardıń juplasıp keliwinen de jasaladı.Mısalı: úsh-tórt, bes-altı, qırq-otız, qırq-eliw t.b.
Shamalıq sanlıqlar juplasıp keliwi arqalı sanlıqtıń barlıq túrlerinen de (toplaw sanlıqlarınan basqa) jasala beredi. Mısalı: Bir mıń toǵız júz on besinshi – bir mıń toǵız júz on altınshı jıllar. Ekew – úshewi Anyanıń albomına úńilip otır. Olar normanı eki – úsh yarım ese orınlaǵan ǵoy.
4. Seplik qosımtalı kelgen sanaq sanlarǵa aslam, artıq, jaqın, shamalas, juwıq, kóbirek, azıraq, oyaq-buyaǵında t.b muǵdar mánili sózlerdiń dizbeklesip keliwinen de jasaladı. Mısalı: júzden aslam, otızǵa jaqın, eliwge shamalas, qırqtan artıq, jigirmadan kóbirek, alpıstan azıraq, otızdıń oyaq-buyaǵında t.b.

Download 0,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   248




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish