Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Qosımtalardıń túrleri
Qosımtalar ataqaratuǵın xızmetine qaray úshke bólinedi. 1) sóz jasawshı qosımtalar, 2) forma jasawshı qosımtalar, 3) sóz túrlewshi qosımtalar (sóz ózgertiwshi qosımtalar yamasa jalǵawlar)
Sóz jasawshı qosımtalar: Túbir sózdiń keynine qosılıp jańa mánili sózlerdi jasaytuǵın qosımtalar sóz jasawshı qosımtalar dep ataladı. Mısalı: balıq (ne? zattıń atı) - balıqshı (kim? adam) bir (san) - birle (háreket), uqıp (ne?) – uqıplı (qanday?), xızmet (jumıs) – xızmetker (adam) h.t.b. Demek, sóz jasawshı qosımtalar jalǵanǵan keyin sózdiń leksikalıq mánisi pútkilley ózgerip jańa mánili sóz payda boladı eken. Bul onıń basqa qosımta túrlerinen ayıratuǵın tiykarǵı belgisi esaplanadı. Sóz jasawshı qosımtalar qanday sózlerdi jasawına qaray tórtke bólinedi.

1. 
   Atlıq jasawshı qosımtalar: awıl-lıq, esap-shı, jar-ma, dári-xana, saya-man, oy-maq
   
2. 
   Kelbetlik jasawshı qosımtalar: azan-ǵı, kewil-shek, sın-shıl, talap-shań, atız-las, óner-paz
   
3. 
   Feyil jasawshı qosımtalar: aw-la, kómek-les, tars-ılda, qıs-ta, órt-e, tún-er, bas-qar
   
4. 
   Ráwish jasawshı qosımtalar: búgin-she, qurǵaq-lay, jaz-ın, qıs-ın, rus-sha
   

Sóz jasawshı qosımtalar túbir sózdiń keynine tikkeley jalǵanadı. Mısalı: suw-shı-lar-dıń, sharwa-shılıq-ta, traktor-shı-lar-mız
Forma jasawshı qosımtalar sózdiń tek formasın jasaydı. Máselen, kitaplar sózinde –lar kitaptıń kópligin, kitapshasózinde –sha kitaptıń kishkeneligin bildiredi. Mısalı: bel-she, qutı-sha, tóbe-shik, adam-lar t.b. Qaraqalpaq tilinde ayırım qosımtalar birde sóz túrlewshi, birde forma jasawshı qosımta bola aladı. Máselen, -lar/-ler kóplik jalǵawı baslawısh penen bayanlawıshtı baylanıstırıp qollanıladı. Mısalı: Olar – oqıwshılar. Bunda sóz túrlewshi qosımta xızmetinde kelgen. Al men kitaplar aldım degen gápte kitaplar sóz kóplik máni bildirip forma jasaydı.
Forma jasawshı qosımtalar derlik kóplegen sóz shaqaplarında bar. Olar sózdiń leksikalıq mánisine qosımsha túr beredi. Forma jasawshı qosımtalar tómendegishe:

1. 
   Atlıqtıń kishiriytiwshi máni bildiriwshi –sha/-she, -shıq/-shik, -shaq/-shek, -alaq/-laq, -y, erkeletiwshi máni
   

bildiriwshi –tay qosımtası, húrmet, sıylasıq máni bildiriwshi –jan qosımtaları kiredi: kitap-sha, ógiz-she, tóbe-shik, tayın-shaq, qız-alaq, tay-laq, bóke-tay, qoshantay, aǵa-y, aǵa-jan t.b.

2. 
   Kelbetlik hám ráwsihtiń dáreje qosımtaları bolǵan -ǵısh/-gish, -ildir, -law/-lew, -is, -ǵılt, -ǵıltım qosımtaları kiredi: qız-ǵısh, kóg-ildir, aq-law, kog-is, sur-ǵılt, qara-ıltım, tez-lew, qara-law t.b.
   
3. 
   Sanlıqtıń -lanshı/-lenshi, -ınshı/-inshi, -aw/-ew, -laǵan/-legen, -lap/-lep qosımtalrı kiredi: bes-inshi, jigirma-lanshı, bes-ew, on-laǵan, otız-lap t.b.
   
4. 
   Feyildiń -ma/-me bolımsız forması, meyil, dáreje, kelbetlik feyil, hal feyil hám háreket atı (atawısh) feyil formaları kiredi: bar-ma, bar-ayıq, kór-set, sora-n-dı, kel-is-ti, kiy-dir, ayt-qız, ót-ker, ayt-ayın, bar-ǵoy, ayt-paqshı, oqı-ǵan,ayt-ajaq,bar-ıwǵa,ayt-ıp,bar-ǵansha,ayt-qanda t.b.Bunnan basqa feyildiń túr kategoryasınıń -la/-le, -ala, (-ı), -(ı)stır/-(i)stir, -ǵıla/-gile, -qıla/-kile, -ǵıshla/-gishle, -mala/-mele, -bala/-bele, -pala/-pele, -(ı)ńqıra/-(i)ńkire, -(ım)sıra/-(im)sire qosımtaları da jatadı.
   
5. 
   Eliklewsihtiń –ır, -ǵır/-gir qosımtaları kiredi: taq-taq – taq-ır-taq-ır t.b.