Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Terminologiyalıq sózlik
Ilim hám texinikanıń hár túrli tarawlarına baylanıslı terminlerdi túsindiretuǵın sózlikler terminologiyalıq sózlik dep ataladı. 1940-jıldan baslap qaraqalpaqsha-russha terminler hám atamalar sózligi dúzildi. Máselen, “Fizika boyınsha terminlerdiń russha-qaraqalpaqsha sózligi” (Tashkent 1938), “Sociallıq ekonomikalıq terminlerdiń russha-qaraqalpaqsha sózligi” (Tórtkúl 1938), “Matematika terminleriniń russha-qaraqalpaqsha sózligi” (Tórtkúl 1939). Úsh tillik terminler sózligi de ushırasadı. Máselen, “Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyasında qollanılǵan terminler hám atamalardıń qısqasha qarqalpaqsha-ózbekshe-russha sózligi” (Nókis 1995)
MORFEMIKA
Morfemika – sózlerdiń eń kishi mánili bólekleri bolǵan morfemalar hám olardıń túrleri haqqındaǵı ilim. Morfema túbir menen qosımtalardı bir pútin birlikke jámlestiredi. Túbirdi túbir morfema, al qosımtanı affiks (kómekshi) morfema dep ataydı. Máselen, balıqshı sózinde eki morfema: túbir morfema (balıq) hám affiks morfema (-shı) bar. Sóz qurılısındaǵı barlıq morfemalar birdey máni ańlatpaydı. Olardıń birewleri (túbir morfemalar) leksikalıq máni ańlatsa, ekinshileri (affiks morfemalar) grammatikalıq máni ańlatıw menen sheklenedi.
Sózlerdi morfemaǵa ajıratqanda morfemalar arasındaǵı semantikalıq baylanıstı esapqa alıw kerek. Mısalı: balıqshılıq sózi úsh morfemadan ibarat: balıq-shı-lıq. Al adamgershilik sózi eki morfemadan ibarat: adam-gershilik (adam-ger-shi-lik emes). Óytkeni adamger, adamgershi degen sózler joq.
Sóz qurılısı mánili bóleklerden – túbir hám qosımtalardan turadı. Sózlerdiń dáslepki mánili bólegi túbir sóz dep ataladı. Túbir sózler basqa mánili bóleklerge bólinbeydi. Mısalı: mektep, kitap, ana h.t.b. Túbir hám tiykar ekewi eki nárse. Mısalı: balalıqtan, kitapshadan, sózleriniń túbiri – bala, kitap, tiykarı –balalıq, kitapsha.
Túbir yáki tiykar sózden keyin jalǵanatuǵın mánili bólek qosımta delinedi. Mısalı: Suw – tiri-shilik arqawı. Miynet-tiń túb-i ráhát. Sózdiń tiykarǵı mánili bólegi sózdiń tiykarı delinedi. Máselen, aqıllılıqtıń sózinde tiykarǵı mánili bólek – aqıllılıq. Demek, dórendi sózdiń jalǵawlarsız bólegi sózdiń tiykarı boladı. Mısalı: balalıq-tan, miyrimanlıq-tı, kitapsha-dan t.b. Qosımtalar túbirsiz dara túrinde qollanılmaydı. Gáptegi sózler oy-pikirdiń talabına, sózlerdiń grammatikalıq baylanısına qaray sóz túbiri jeke halında da, qosımtalar qosılıp ta qollanıla beredi.