Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Dıyxanshılıqqa baylanıslı: fermer, fermer xojalıǵı, shirket xojalıǵı, súdigar (súrilgen jer), súdigarlaw, tapqa keliw (jerdiń súrimge tayar bolıwı), tapqa taslaw ( tuwqımdı tapqa salıw), mala basıw, otaw, qıytaq, gúlshe (kishkene egislik jer), kewsen
Paxtashılıqqa baylanıslıları: górek, ǵawasha, shigit, siyrekletiw, kultivaciyalaw, mexanizator, shırpıw, (chexanka), ǵoza-paya (ǵawashanıń terimnen soń atızda qalǵan paqalı)
Dánli ósimliklerge baylanıslıları: ushıq (dánniń pispey qalǵan kepegi, pushı), túyeklew (dánli daqıllardı sabaqtan ayırıw, aydaw), masaq, jazlıq, gúzlik, jasmıq, nayman, sút bolıw h.t.b Damir Biyimbetov
Sharwshılıqqa baylanıslı: gúwen, (kerilgen uzın jipke qatara ılaq yamasa qozılardı baylaw ushın taǵılǵan qısqa bas jip), gúwenlew (ılaq-qozılardı bir qatar etip dizip baylaw), sharwa, qoyshılıq, jaylaw, qoy, qora, iri ot shóp, jipgileń (jerdegi shóp-shardıń jawın yamasa shıq túsip jumsaq bolıwı, jawınnan keyingi óris), kóterem (mallardıń arıqlawı), silos (mallar ushın maydalanǵan ot-shóp), sawlıq (qozılaytuǵın úsh jastan úlken qoy), otar (mal jayılatuǵın jaylaw), otlaq (mal jayılatuǵın ot-shóp mol jer, otlı jer), sawmal (ashımaǵan qımız, ashımaǵan biyeniń súti), jazlaw, qıslaw, úyir, pada, uwız, gúnan, janlıq, málshi, qırqıw, qarasan (maldıń awırıwınıń atı), awsıl (maldıń awırıwınıń atı), tuwsha, jorǵa, júrmel, ferma, sawınshı
Balıqshılıqqa baylanıslı: jılım, nárete (awdıń túrleri), jórgem, jormal (balıq dizetuǵın jip), tayaw-eskek (kemeni ıǵızıw ushın payalanılatuǵın qurallar), iynelik (nárete toqıǵanda qollanılatuǵın qural), mardan (jekennen toqılǵan balıq salatuǵın ıdıs), qıyratpa (balıq shanshatuǵın shanıshqı), jer qaraw (balıq bar jerdi izlew), kóńge jip (jiptiń túri), gúmpildek urıw (balıqtı uslawdıń usılı), sıralǵı t.b
Ustashılıqqa baylanıslı: ustaxana, aǵash ustası, stanok, jarǵı, súrgi, jonǵı, burǵı, áynek, qapı, balta, shot, (ketpenge usaǵan aǵash jonıw ushın qollanılatuǵın qural), pıshqı, qashaw, teskish, balǵa, iskenje (zatlardı qısıw ushın islengen ásbap), tós, buyırtpashı.
Terminler
Tildiń leksikasında ilim, texnikanıń hártúrli tarawlarında arnawlı qollanılatuǵın sózler boladı. Belgili bir ilim yamasa kásip-óner hám basqa tarawlarda qollanılatuǵın bir mánili sózler terminler (yamasa atamalar) dep ataladı. Qandayda bir uǵımdı, túsinikti dál ataw ushın qabıl etilgen ilim, texnika hóm basqada tarawlarda qollanılatuǵın bir mánili leksikalıq birlikler terminler dep ataladı.
Atamalar – bir mánili sózler. Sebebi olar ózleri bildiretuǵın túsiniklerdi jay sózlerge qaraǵanda dál ataydı. Atamalar awıspalı mánide qollanılmaydı. Olar ózleri tarawda keń qollanılıp, mánileri sol tarawda islewshilerge túsinikli boladı da, al basqa tarawda qollanılmaydı. Sonlıqtan atamalar sheklengen sózler toparına kiredi. Jámiyet, ilim, texnika, siyasiy hám mádeniy turmıs bárhama ósip, rawajlanıp otıratuǵın bolǵanlıqtan, atamalarda udayı ózgeriste bolıp, olardıń ayırımları qollanılıwdan shıǵıp, olardıń orınlarına jańa atamalar qáliplesedi. Ayırım atamlar turmısta keń qollanǵanlıqtan ózleriniń atamalıq mánisin joytıp, ápiwayı sózge aylanadı. Máselen, alma, almurt, jazlıq, ılaqa, shabaq t.b. qaraqalpaq tiliniń rawajlanıwınıń belgili bir dáwirinde atama xızmetin atqarıp kelgen. Biraq házirgi qaraqalpaq tilinde olardıń atamalıq mánisi sezilmeydi. Olar turmıstıń barlıq tarawlarında teńdey qollanıladı, mánileri kópshilikke túsinikli.
Terminler mánilik qollanılwına qaray ilimiy terminler hám kásiplik terminler bolıp bólinedi. Terminler turmıstıń hártúrli tarawlarına – ilim, mádeniyat, ekonomika h.t.basqalarǵa qatnaslı bolıp keledi.

1.