Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Tolıqlawıshtıń dúzilisine qaray túrleri
Tolıqlawıshlar dúzilisine qaray jay, qospa hám keńeytilgen tolıqlawısh bolıp úshke bólinedi.
Zatlıq mánidegi dara atawısh sózlerden bolǵan tolıqlawıshqa jay tolıqlawısh delinedi.
1. Jay tolıqlawıshlar dúzilisine qaray dara sóz, birikken sóz hám mánili sózler menen tirkewishlerdiń dizbeginen boladı: Kún batqannan keyin elektr nurı Ústúrtti birden jaqtıǵa bólep jiberdi. Quwat dalaǵa qatar qaǵıp qoyılǵan qazıqlardıń birewine Temirkókti bayladı. Gúres waqtında arzımaytuǵın nárseler tuwralı oylaǵannan góri jeńis haqqında oylaw abzal.
2. Qospa tolıqlawısh. Dizbekli qospa sóz yamasa gáp aǵzalarına bólinbeytuǵın sózlerdiń dizbeginen bolǵan tolıqlawıshqa qospa tolıqlawısh delinedi. Dizbekli qospa atlıqlardan, qospa sanlıqlardan, atlıqlasqan qospa feyillerden hám gáp aǵzalarına bólinbeytuǵın sózlerdiń dizbeginen boladı: Terezeden túsken quyash nurı jaydıń ishin jaqtırtıp jiberdi. Mal sharwashılıǵına ayrıqsha itibar berildi. Otız besti altıǵa bóliwge boladı. Sonda da túsindirmey ketiwdi nadurıs kórdi.
3. Keńeytilgen tolıqlawısh atawısh feyil hám kelbetlik feyil toplamları arqalı bildiriledi. Olardı dúziwshi atawısh hám kelbetlik feyiller atlıqlasıp, tolıqlawıshqa tán seplik qosımtalardı hám tirkewishlerdi qabıl etedi: Ilimli adam sonday adam, ol ózin ullı islerdi orınlawǵa tayarlaydı. Paxtakeshler ǵawashanı suwǵarıwdı basladı. Biraq, ol kóbirek túsindirgendi jaqsı kóredi.
Klass jumısı: Tolıqlawıshlardı tawıp astın sızıń.
Dúysenbay sóziniń izin dawam etti. Olar arasında ayrıqsha erlik hám batırlıq kórsetkenleri de bar. Endi Ómirbek ǵarrını shaqırtıń. Áne usınday jaylardı xojalıqlar ushın salıw kerek. Ol Tashkenttegi awıl xojalıq institutına kirdi. Jadırap jaynaǵan kún jer betin nurǵa bóledi. Qayǵısız qara suwǵa semiredi.
Anıqlawısh
Zat hám zatlıq mánidegi sózdiń sın-sıpatın, sapası hám menshikleniwin bildiretuǵın ekinshi dárejeli aǵzaǵa anıqlawısh delinedi. Anıqlawısh qanday? qaysı? qansha? neshe? qaydaǵı? kimniń? neniń? t.b. sorawlarǵa juwap beredi. Mısalı: Kúnniń (neniń?) sáwlesi altın (qanday?) nurın shashtı. Bizler jolda toǵaydaǵı (qayerdegi?) awılǵa qayırıldıq. Kún awǵansha on segiz (qansha?) bala jıynaldı. Keshki (qaysı?) saǵım jiyekti orap aldı. Anıqlawıshlar, tiykarınan, tómendegi belgilerge iye boladı: 1) zat hám zatlıq mánidegi gáp aǵzaların sı-patlaydı; 2) tiykarınan, kelbetlikten hám zattıń sapasın, sanın hám t.b. belgilerin bildiretuǵın sóz shaqaplarınan boladı; 3) ózi túsindiretuǵın aǵzası menen jupkerlesiw hám úylesiw usılında (iyelik sepliginde) baylanısadı; 4) ózi anıqlaytuǵın sózdiń aldında turadı.
Anıqlawıshlar morfologiyalıq bildiriliwi hám baylanıs usılına qaray jupkerlesiwshi anıqlawısh hám úylesiwshi anıqlawısh bolıp ekige bólinedi.