Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Ayqınlawısh
Eki atlıq qatar kelip, biri ekinshisin qosımsha mánide túsindirip, ayqınlap kelgen sózler ayqınlawısh delinedi. Qatar kelgen eki atlıqtıń qosımsha máni beriwshi, túsindiriwshi sózi ayqınlawısh, al qosımsha mánige iye bolǵan, túsindiriliwshi sóz ayqınlanıwshı aǵza delinedi. Ayqınlawısh qaysı? degen sorawǵa juwap beredi. Mısalı: Bas shıpaker Esemurat Tamaraǵa náwbetshi bolıwdı tapsırdı. Bul gáptegi dıqqat etilgen bas shıpaker sózi ayqınlawısh, Esemurat sózi ayqınlanıwshı. Bunda Esemurat sózin bas shıpaker sózi kásibi boyınsha ayqınlap kelgen.
Ayqınlawısh hám ayqınlanıwshı ǵalabalıq hám anıq mánili atlıqlardan bolıp kelgende, anıq mánili atlıq ayqınlawısh boladı da, ǵalabalıq atlıq ayqınlanıwshı boladı. Jazıwda olardıń aralarına defis qoyıladı. lyotshik-kosmonavt, mexanik-aydawshı, xatker-mashinistka, shıpaker-terapevt, ana-watan, ana-jer t.b.
Gazeta-jurnal, kórkem ádebiyat, mákeme t.b. menshikli atları ayqınlawısh mánisinde qollanıladı. Bunday ayqınlawısh mánisindegi atlıqlar bas háripten baslanıp, tırnaqshaǵa alınıp jazıladı: «Erkin Qaraqalpaqstan» gazetası, «Ámiwdárya» jurnalı, «Qoblan» dástanı, «Nókis» miymanxanası t.b.
Eger ayqınlawıshlar adam atlarınan bolıp kelse, tırnaqshaǵa alınbaydı. Bunday jaǵdayda adam atınan keyin atındaǵı sózi qollanıladı. Berdaq atındaǵı mektep, Ájiniyaz atındaǵı pedinstitut, Ernazar alakóz gúzarı t.b.
Ayqınlawıshlar ayqınlanıwshı aǵzanı kásibi, mamanlıǵı, hámeli, milleti, tuwısqanlıǵı, laqabı, húrmetli ataǵı t.b. belgileri boyınsha ayqınlaydı: Omar shayır, Erejep etikshi, Elmurat zerger, Ǵaniy palwan, Dosbergen traktorshı, Jiyrenshe sheshen, akademik Nurmuxammedov, professor Nasırov t.b.
Ayqınlawıshlar orın tártibi jaǵınan ayqınlanıwshı aǵzadan aldın da, keyin de kele beredi.


Pısıqlawısh
Is-háreketti (bayanlawıshtı) orın, waqıt, sın, muǵdardáreje, sebep-maqset hám t.b. mánilerde sıpatlaytuǵın ekinshi dárejeli aǵzaǵa pısıqlawısh delinedi. Pısıqlawıshlar qayda? qayerde? qashan? qalay? qáytip? qansha? qansha ret? ne sebepten? nelikten? ne qılsań? ne qılsa da? ne qılǵan menen? t.b. sorawlarǵa juwap beredi. Mısalı: Keshe (qashan?) usı fermaǵa (qayda?) keldim. Ol oyın tez (qalay?) juwmaqladı. Quyash kem-kemnen (qalay?) qızara basladı. Teńizden (qayerden?) balıq kóp (qansha) uslandı. Onıń júzi quwanǵanınan (nelikten) qızarıp ketti.
Pısıqlawısh tómendegi belgilerge iye boladı: 1) is-hárekettiń isleniwindegi hár túrli ráwishlik mánilerdi bildiredi; 2) ráwishlik mánidegi sorawlarǵa juwap beredi; 3) ráwish, hal feyil, qıya seplik qosımtalı hám tirkewishli atlıq hám t.b. sózlerden boladı; 4) ózi qatnaslı sóz benen jupkerlesiw hám basqarıw usıllarında baylanısadı; 5) bayanlawıshtan uzaqlasıp, gáptiń basında kelgende bayanlawısh penen sintaksislik baylanısı kúshsizlenedi.