Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Gáp aǵzalarınıń dúzilisine qaray túrleri
Gáp aǵzaları dúzilisine qaray jay, qospa hám keńeytilgen bolıp, úshke bólinedi.
1.Jay aǵza tolıq mánili bir sózden boladı. Mısalı: 1.Mashina jolda kóp irkildi. 2.Bizler mashina menen keldik. Bul mısaldaǵı 1-gápte hárbir sóz óz aldına bir aǵza bolıp kelgen, al 2-gáptegi mashina menen sózi de jay aǵza boladı.
2.Qospa aǵza qospa sózlerden, turaqlı dizbek hám sintaksislik bólekke bólinbeytuǵın sóz dizbeginen boladı. Mısalı: 1.Bizler sporttı jaqsı kóremiz (qospa sóz). 2.Turımbet Jumagúlge jaman kózi menen qaradı. Qarsaq jortpas qalıńnan, ne bir qıya shóllerden asıp óttik (turaqlı dizbek). 3.Mine rayon orayı da artta qaldı (sintaksislik bólekke bólinbeytuǵın sóz dizbegi).
3.Keńeytilgen aǵza feyil toplamlarınan boladı. Mısalı: Bul jerden shıqqalı udayı kúni-tún jol júrdik. Mashina taqırlıqta jel menen jarısqanday zımırap kiyatır. Dáryanı jaǵalap kiyatırǵan Tilewmurattan ol biyxabar edi. Tań atpay jumısqa shıǵıp ketiw onıń súyegine sińgen ádet.
Qosımsha: Feyil toplamları feyildiń betlik emes formalarınıń (hal feyil, háreket atı feyil, kelbetlik feyil feyilelriniń) hám feyil meyilleriniń (anıqlıq, tilek, buyrıq, shárt meyillerdiń) basqarıwındaǵı sózlerdiń dizbeginen boladı. Olar ózleri basqarıp kelgen sózlerdiń sońında keledi. Olardan keyin tek kómekshi sózler keliwi múmkin. Feyil toplamları qaysı feyil basqarıp keliwine qaray hal feyil toplamı, kelbetlik feyil toplamı, hárket atı feyil toplamı, anılıq meyil toplamı, buyrıq meyil toplamı, tilek meyil toplamı, shárt meyil toplamı bolıp birneshe túrlerge bólinedi. Bul feyil toplamları neshe sózden dúzilse de bir sorawǵa juwap berip, gáptiń keńeytilgen aǵzası xızmetin atqaradı. Mısalı: Mashina taqırlıqta jel menen jarısqanday zımırap kiyatır (hal feyil toplamı qalay? degen sorawǵa juwap berip keńeytilgen pısıqlawısh xızmetin atqarıp tur). Dáryanı jaǵalap kiyatırǵan Tilewmurattan ol biyxabar edi. (kelbetlik feyil toplamı. Qaysı? degen sorawǵa juwap berip, keńeytilgen anıqlawısh xızmetin atqarıp tur). Tań atpay jumısqa shıǵıp ketiw onıń súyegine sińgen ádet. (atawısh feyil (háreket atı) toplamı. Ne? degen sorawǵa juwap berip keńeytilgen baslawısh xızmetin atqarıp tur). Biz kúnniń qızıwın kútsek onda keshigip qalamız. (shárt meyil toplamı. Qáytsek? degen sorawǵa juwap berip, shárt pısıqlawısh xızmetin atqarıp tur). Sıyırlar ayaǵın jazsın dep qoradan bosatıldı. (buyrıq meyil toplamı. Ne ushın degen sorawǵa juwap berip, maqset pısıqlawısh xızmetin atqarıp tur). Anaw kúngi jumısımnıń juwabın alayın dep keldim. (tilek meyil toplamı. Ne sebep? degen sorawǵa juwap berip, sebep pısıqlawısh xızmetin atqarıp tur). Men qoylarımdı jaylawǵa jayaman dep keshiktim. (anıqlıq meyil toplamı, ne sebep? degen sorawǵa juwap berip, sebep pısıqlawısh xızmetin atqarıp tur).