Ҳабибуллаев Иброҳим, Утанов Бунёд

Бозор муносабатларини моделлаштиришнинг икки секторли модели

Фараз қилайлик, иқтисодиётда икки тармоқ ўз маҳсулотларини ички ва ташқи бозор учун ишлаб чиқариш жараёнида ўзаро товар айрибошлаш орқали муносабатда бўлсин. Яъни ҳар бир тармоқ ўз маҳсулотини ишлаб чиқариш учун иккинчи тармоқнинг маҳсулотидан фойдаланади. Масалан, машинасозлик ва энергетика саноатлари ва бошқалар. Иқтисодиётда юз берадиган бундай ҳолатларда ҳар бир тармоқ қанча ҳажмда маҳсулот ишлаб чиқарса ҳам ички, ҳам ташқи бозор талабини қондира олади, деган масала долзарб масала сифатида қаралади.
Иқтисодиётда бундай масалаларни ҳал этиш учун қуйидаги тенгламалар системасидан иборат моделлар қўлланилади:


_ x₁  a x  b

(9.4.12)

x

x

 a

1

2
 2 21 ^{ b}

бу ерда
x , x - маҳсулотларни ишлаб чиқариш режаси, a , a ,b ,b
-манфий

1 2 12 21 1 2

бўлмаган параметрлар.
a - 1 минг сўмлик иккинчи маҳсулотни ишлаб

12
чиқариш учун биринчи маҳсулотнинг сарфи,
a - 1 минг сўмлик биринчи

21
маҳсулотни ишлаб чиқариш учун иккинчи маҳсулотнинг сарфи, b , b -
1 2

биринчи ва иккинчи маҳсулотларнинг ташқи бозорга чиқариладиган қисми.

(9.4.12) тенгламалар системаси икки тармоқли ишлаб чиқариш модели деб аталади ва у қуйидаги ечимга эга:

 a

1 12 2

2 21 1
_{x } b  a b _{, x } b  a b

(9.4.13)

12

21

12

a

21
1 1 a 2 1 a

Ушбу ечим моделнинг параметрлари
a  a 12 21
 1,
a  1, 12
^a21
 1 шартларни

қаноатлантирган ҳолларда ягона бўлади.
Масала. Ўзаро ҳамкорликда фаолият кўрсатувчи икки тармоқда маҳсулот ишлаб чиқариш ва уларнинг маҳсулотларини ички истемол ва ташқи бозорга

тақсимланиши масаласини кўриб чиқайлик. Биринчи тармоқда 1минг сўмлик маҳсулот ишлаб чиқриш учун иккинчи тармоқнинг 0,3 минг сўмлик махсулоти сарфлансин, иккинчи тармоқда 1 минг сўмлик махсулот ишлаб чиқариш учун эса биринчи тармоқнинг 0,5минг сўмлик махсулоти сарфлансин. Шу билан бирга биринчи тармоқ 3 млрд. сўмлик маҳсулот, иккинчи тармоқ эса 5 млрд. сўмлик маҳсулотни ташқи бозор учун ишлаб чиқариш режалаштирилган бўлсин. Бундай режани бажариш учун ҳар бир тармоқ қанчадан маҳсулот ишлаб чиқариши керак?