2-мисол. Кичик корхоналарнинг йиллик товар айланмаси ва муомала ҳаражатларининг нисбий даражаси тўғрисида қуйидаги маълумотлар келтирилган:
Йиллик товар айланмаси,
млрд. сўм
|
5,0
|
6,0
|
7,0
|
8,0
|
9,0
|
10,0
|
11,0
|
Муомала ҳаражатларининг
нисбий даражаси, %
|
25,0
|
23,0
|
22,0
|
22,5
|
22,2
|
22,0
|
21,4
|
Жадвал маълумотларига асосан товар айланмаси ва муомала ҳаражатлари орсида тескари боғланиш мавжуд бўлганлиги сабабли боғланиш гипербола тенгламаси орқали аниқланади ва унга мос нормал тенгламалар системасининг à ва b коэффициентларининг қийматларини топиш ҳамда ҳосил бўлган регрессия тенгламасида ҳисоблашларни амалга ошириш учун қуйидаги жадвални тузамиз:
Регрессия тенгламасида ҳисоблашларни амалга ошириш
т/р
|
Йиллик товар айланмаси, млн.сўм, (x)
|
Муомала хара- жатининг нисбий даражаси, %, (y)
|
|
|
|
y
|
x
|
17 ,4 38 ,2
|
1
x
|
1
|
5.0
|
25.0
|
0.200
|
5.000
|
0.0400
|
yx
|
25,10
|
2
|
6.0
|
23.0
|
0.167
|
3.841
|
0.0278
|
yx
|
23,81
|
3
|
7.0
|
22.0
|
0.143
|
3.146
|
0.0204
|
yx
|
23,60
|
4
|
8.0
|
22.5
|
0.125
|
2.813
|
0.0156
|
yx
|
22,20
|
5
|
9.0
|
22.2
|
0.111
|
2.464
|
0.0123
|
yx
|
21,60
|
6
|
10.0
|
22.0
|
0.100
|
2.200
|
0.0100
|
yx
|
21,30
|
7
|
11.0
|
21,4
|
0,091
|
1,955
|
0,0080
|
yx
|
21,00
|
∑
|
-
|
158,1
|
0,937
|
21,419
|
0,1321
|
158,1
|
Жадвал маълумотлари асосида нормал тенгламалар системасини тузамиз:
7 a
0 ,937 b 158 ,1
0 ,937
a 0 ,132 b
21 , 41
Тенгламаларни ечиб a= 17,4 ва b = 38,2 натижаларни оламиз. У ҳолда, регрессия тенгламаси қуйидагича бўлади:
y 17,4 38,2 1 .
x x
Ҳосил бўлган регрессия тенгламаси учун корреляция индекси қуйидагига тенг:
R 0,82 .
Бу натижа ўрганилаётган белгилар орасидаги боғланиш кучи юқори эканлигини кўрсатади.
Гипербола тенгламасидаги а- параметр товар айланмасининг 1 млн. сўмга ўзгариши муомала ҳаражатларини қанча ўзгаришга олиб келишини кўрсатади. Бунинг учун регрессия тенгламасидан биринчи тартибли ҳосила олинади:
1 1
yx a b
x
b
x 2
1
y5 38,2 25
1,53%
1
1
y8 38,2 64
0,60%
1
y6 38,2 36
1,06%
y9 38,2 81
0,47%
1
y7 38,2 49
0,78%
y10
38,2
1
100
0,38%
Товар айланмасининг ҳажми 5млн. сўмдан 6млн. сўмгача ортганда, яъни 1млн. сўмга фарқ қилганда, муомала ҳаражатларининг нисбий даражаси 1,53 фоизга камаяди. Юқори товар айланмасига эга бўлган корхоналарда эса муомала ҳаражатлари 0,38 фоизга пасайишига олиб келади.
мисол. Дўконларнинг йиллик товар айланмаси ва товар заҳиралари тўғрисида қуйидаги маълумотлар берилган:
Дўконлар
|
Товар айланмаси, млн.сўм
|
Товар заҳираси, млн.сўм
|
1
|
36
|
2,5
|
2
|
50
|
3,9
|
3
|
58
|
4,1
|
4
|
69
|
4,4
|
5
|
74
|
5,0
|
6
|
85
|
5,8
|
7
|
94
|
6,9
|
8
|
99
|
7,1
|
9
|
103
|
9,2
|
10
|
108
|
8,8
|
Жами
|
776
|
57,7
|
Жадвал маълумотларига асосан дўконларнинг товар айланмаси ва товар заҳиралари ўртасидаги боғланишни иккинчи даражали парабола тенгламасида тасвирланг.
Ечиш:
Иккинчи даражали парабола тенгламаси:
Бу тенгламанинг параметрлари ( a0 , a1, a2 ) қуйидаги нормал тенгламалар системасини ечиш билан аниқланади:
na a x a
x2 y
0 1 2
0
1
2
a x a x2 a x2 xy
a x2 a x3 a x4 x2 y
0 1 2
Нормал тенгламалар системасида х2, х3, х4, ху, х2у ўзгарувчиларнинг қийматларини қуйидаги жадвал асосида аниқлаймиз:
Нормал тенгламалар системаси ўзгарувчиларининг қийматларини ҳисоблаш
Дўконлар
|
Товар
айланмаси, млн.сўм
|
Товар
заҳираси, млн.сўм
|
x2
|
x3
|
x4
|
ху
|
x2 y
|
1
|
36
|
2.5
|
1296
|
46656
|
167916
|
90,0
|
3240,0
|
2
|
50
|
3.9
|
2500
|
125000
|
6250000
|
195,0
|
9750,0
|
3
|
58
|
4.1
|
3364
|
195112
|
11316496
|
237,8
|
13792,4
|
4
|
69
|
4.4
|
4761
|
328509
|
2266714
|
303,6
|
20948,4
|
5
|
74
|
5.0
|
5476
|
405224
|
29986576
|
370,0
|
27380,0
|
6
|
85
|
5.8
|
7225
|
614125
|
52200625
|
493,0
|
41905,0
|
7
|
94
|
6.9
|
8836
|
830584
|
78074896
|
648,6
|
60968,4
|
8
|
99
|
7.1
|
9801
|
970299
|
96059601
|
702,9
|
69587,1
|
9
|
103
|
9.2
|
10609
|
1092727
|
112550881
|
947,6
|
97602,8
|
10
|
108
|
8.8
|
11684
|
1259712
|
136048896
|
950,4
|
102643,2
|
Жами
|
776
|
57.7
|
65532
|
5867948
|
546834708
|
4938,9
|
447817,3
|
Ўзгарувчиларнинг қийматларини ўрнига қўйсак қуйидаги нормал тенгламалар системасини оламиз:
10 a0 776 a1 65532 a 2 57 ,7
0
776 a 65532 a 586748 a
1 2
4938 ,9
0
65532 a 5867948 a 546834708
1
a2 447817 ,3
Ҳар бир тенгламанинг ҳадларини мос равишда а0 олдидаги коэффицентларга бўламиз.
a0 77,6a1 6553,2a2
5,77
a
0 84,4a1 7561,8a2
6,36
a
0 89,5a1 4987,4a2
6,83
Иккинчи тенгламадан биринчи, учинчи тенгламадан иккинчи тенгламани айириб, икки номаълумли тенгламалар системасига эга бўламиз:
6,8a1 1008,6a2
5,1a1 2574,4a2
0,59
0,47
Ҳар бир тенгламанинг ҳадларини мос равишда а1 олдидаги коэффицентларга бўламиз:
a1 148,32a2
a1 504,38a2
0,0868
0,0923.
Иккинчи тенгламадан биринчи тенгламани айирамиз:
652,7000 a2
0,0055
бундан
a2
0,0055
652,7000
0,000008
а0 ва а1 параметрларни ўрин алмаштириш методи билан аниқлаймиз:
a1 148,32 0,000008 0,087 a1 0,0012498 0,087
a1 0,087 0,0012498 0,0882
a0 77,6 0,0882 6553,2 0,000008 5,77 a0 6,8482 0,0524 5,77
a0 5,77 6,7958 1,0258
Демак, иккинчи даражали парабола тенгламаси қўйидаги кўринишга эга бўлади:
x
y 1,0258 0,0882 x 0,000008 x 2 .
Ҳосил бўлган регрессия тенгламаси учун корреляция индекси қуйидагига тенг:
R
1 3,13
34,8
0,903 .
Бу натижа белгилар орасидаги боғланиш кучи юқори эканлигини кўрсатади.
Гипербола
Парабола
Полином
Do'stlaringiz bilan baham: |