|
7.2.7 Muammoli dars turi
Zamonaviy dars jarayonlarida o‘quvchilarning mustaqilligini oshirish ijodiy
faoliyatini rivojlantirish uchun ta’lim muammoli tarzda tashkil etilishi lozim.
O‘quvchilarning zehnini uyg‘otadigan, aktivlashtiradigan metodik tadbirlar tashkil
etilishi lozim.
Hozirgi geografiya darsi, maksimal ma’lumotlar, ko‘plab raqamlar,
geografik nomlar berishgagina emas, balki o‘quvchilarning informatsion manbalar
bilan ishlab, mustaqil bilim olish yo‘llarini o‘rgatishga qaratilmog‘i maqsadga
muvofiqdir. Yangi mavzuni o‘rganish tushuntirishdan, yangi bilimni bayon
etishdan iborat bo‘lmay, materiallarni mustaqil o‘rganish yo‘llari, usullarini
o‘rgatish bilan birga olib borilishi kerak. O‘quvchining o‘zi biror muammoni hal
etishi, tafakkurini ishga solishi ma’qul. Ular biron masalani hal etsa, albatta,
mamnun bo‘ladi, ilhomlanib, kelgusi mashg‘ulotlarda ham biror masalani
yechishga intiladi. Materialni mustaqil o‘rganish o‘quvchidan muntazam
fikrlashni, nimanidir hal etishni talab qiladi. Muammoli darsning zaruriy shart-
sharoiti muammoli vaziyat yaratishdir. Muammoli vaziyat masalani hal etish
uchun yangi bilimlar va faoliyatlarning yangi turlarini izlab topishni talab etadigan
intelektual-aql-idrok talab etuvchi qiyinchiliklardan iborat. Muammoli ta’lim,
o‘qituvchilarning hikoya qilishi, tushuntirishi, bilimini aniqlash sxemasini tan
olmaydi.
Bunday ta’limning mohiyati uni amalga oshirishda 2 fikr, yo‘nalish mavjud.
1. O‘quvchining o‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarini bajarib,
mustaqil o‘rgansalar, geografik ma’lumotlarni bilish uchun izlansalar, buni
muammoli dars deb hisoblaydilar. Ular qiyoslash, tabiat komponentlari orasidagi
o‘zaro aloqadorlik sabablarini aniqlash maqsadida evristik (savol-javob) suhbat
uchun an’anaviy Blis so‘rovni muammoli deb hisoblaydilar.
Masalan, materikning qit’dan farqi? Nima uchun Antarktida juda sovuq
materik? Meksika iqtisodiyotining bir tomonlama rivojlanishiga sabab nima?
2. Muammoli dars geografiya fani metodlari va fan tarixini maktab
geografiya kursida aks etishi deb tushuniladi. Fan tarixi deganda yirik ilmiy
kashfiyotlar xronologiyasi, olimlar, metodist geograflarning nomlari, geografiya
fanida vujudga kelgan muammolar, ilgari surilgan gipotezalar, ularni tadqiq etish
va nazariyaga aylantirish yo‘llarini bilish nazarda tutiladi.
158
Geografik obyekt va hodisalar haqidagi bilimlar va ularning vujudga kelishi
usullarini ko‘rsatish «yangi bilim qanday vujudga kelganligi» haqida muntazam
Blis so‘rov berib borish bilan qo‘shib o‘rganilsa, bu ta’lim muammoli deb
hisoblanadi. O‘quvchilar faktlarni biladilar, ammo geografik aloqadorlikni tabiat
komponentlari orasidagi bog‘lanishlarni aniqlashda qiynaladilar. Ilgari egallagan
bilimlarni tadbiq etishni bilmaydilar.
Muammoli darsni amalga oshirish uchun geografiya o‘qituvchilarining
asosiy vazifalari:
1. Har bir geografiya kursi oldida turgan muhim va amaliy muammolarni,
ularni hal etish metodlarini belgilab chiqishlari lozim.
2. Nazariy va amaliy muammolar geografiya fanining asosiy metodlaridan
qaysi birlarini, qaysi kursda, qaysi mavzuda o‘quvchilarga yetkazish maqsadga
muvofiqligini ishlab chiqishi lozim.
3. Har bir geografiya kursiga oid muhim ilmiy kashfiyotlar, ularning
muammolarini belgilab chiqishlari kerak.
4. Har bir geografiya kursi har bir yirik mavzu uchun muammoli yangi
bilimlarni egallash usullarini izlashni talab etuvchi topshiriqlar sistemasini ishlab
chiqishlari shart.
5. Muammoli darsni amalga oshirish uchun geografiya o‘qituvchilarida
yangi bilimlarni egallash usullarini, bilimlarni o‘quvchilarga yetkazish yo‘llarini,
o‘quvchilar o‘zlashtirishlari lozim bo‘lgan bilim va ko‘nikmalarni bilish kerak.
6. Geografiya fanining asosiy metodlarini o‘quvchilarga tushuntirishlari,
egallagan bilimlarni amalda tadbiq etish bilan mustahkamlashlari lozim.
Muammoli darslarni amalga oshirishda tadqiqot natijalari va geografiya fani
metodlari haqida bilim berishda illustratsiyali tushuntirish metodlaridan
foydalanish mumkin. Bu o‘quvchilarni mustaqil ishga tayyorlaydi. O‘qituvchi
o‘quvchiga tushuntirishni, izohlashni, asoslashni, dalillar ko‘rsatishni talab etuvchi
topshiriqlar beradi va ijrosini talab etadi. Bilim berishda o‘quvchilarning bilish
qobilyatlarini rivojlantiruvchi didaktik o‘yinlardan foydalaniladi. O‘yinlar
jarayonida mulohaza qilish, fikrlash, bahslashish va o‘z fikrini dalilashga urinish
bilan muammoli darsning elementlari amalga oshiriladi.
Masalan, Sankt-Peterburgdan Vladivostok shahriga (Yevrosiyo materigining
atrofidagi okean va dengizlar orqali) kemada sayyohat qiling.
1.
Qaysi okean, dengizlardan o‘tasiz.
2.
Qaysi bug‘oz orqali o‘tasiz.
3.
Qaysi yarim orollardan o‘tishga to‘g‘ri keladi.
4.
Qaysi iqlim mintaqalari va iqtisodiy rayonlarni kesib o‘tadi.
Muammoli darsni amalga oshirish uchun:
159
1. Geografiya o‘qituvchilari o‘rta maktab geografiya dasturlari mazmunini,
o‘quvchilar egallashlari lozim bo‘lgan bilim va ko‘nikmalarni qunt bilan o‘rganib
chiqishlari kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
