Abduvahobov Abdushukurning "Badiiy jamoalar bilan ishlash uslubiyoti"

Balaban, bulaman — uzunligi 300 mm atrofida bo‘lgan, yog‘och tanali va 

nisbatan yo‘g‘on soxta og‘izli soz. Balaban tuproqqa o‘n besh — yigirma yil 

ko‘mib qo'yilgan tut yog‘ochidan yasaladi. Ustalarning fikricha, bu . sozning 

tovush sifatini ancha yaxshilaydi. Diametri 5 mm dan kam bo'lgan, og'izda ham 

o‘z kesimini saqlab qoladigan silindr shaklidagi kanalga egaligi balabanning 

o'ziga xos xususiyatidir. Kanalning yuqori uchiga bir qavat kertikli tilchasi 

bo'lgan mil o‘matiladi. Tanasida yuza tomonda 7 ta asosiy teshik va past 

tomonda 1 ta teshik ochiladi, ular qayta puflaganda ikki

 

vni im oktavagacha kengayadigan bir oktava hajmidagi diatonik tovushqatomi 

liosil qiladi. Balaban tovushi bo‘g‘iq, past va juda yoqimli chiqadi. Kanal 

ilniinetri kichik (tor) bo‘lgani uchun havo ko‘p sarflanmaydi, shu bois sn/anda 

to'xtovsiz chalishi darkor bo'ladi. Balaban ko‘proq yakka navoz no/., uning 

o‘zida yoki doira joTligida ko'plab vokal-cholg‘u asarlari: ma- i|uinlar, katta 

---

11

 

 

 

pyesalar va xalq qo'shiqlarining alohida bo‘limlari cholg'u i.ilqinida ijro 

etiladi. Balaban va tanbur repertuari o'xshash bo‘ladi. Hozir lialaban kamdan-

kam, asosan Xorazm viloyatida uchraydi.

 

Karnay — tanasi to‘g‘ri (ko'pincha) va tirsakli (kamdan-kam) hamda 

i|o‘ng‘iroqsimon katta og‘zi bo‘lgan, bo‘yi 3 m gacha boradigan jez quvur. I 

anasining yuqori uchiga uncha chuqur bo'lmagan mundshtuk kavsharla- nadi. 

Karnay tovushqatori naturaldir. Kamaychilar ko‘pincha to'rtinchi, ollinchi va 

yettinchi obertonlardan foydalanishadi. Kamaychi chalayotganida uni og'zini 

yuqoriga qiyalatib tutadi, burilib, har tarafga qaratib tovush chiqaradi. Karnay 

tovushi kuchli, yo‘g‘on bo'lgani uchun uzoq-uzoqlarga cshitiladi.

 

0‘tmishda u harbiy musiqa cholg‘usi boigan: u bergan belgidan katta 

masofalarda aloqa bog'lash uchun, shuningdek undan xonlar hamda 

sarkardalarning tantanali yurishlari paytida foydalanilgan. Karnay sayyor 

sozandalarning tarkibiga sumay va nog'ora ham kirgan ansambllarining 

muqarrar «ishtirokchisi» bo‘lgan. Ommaviy bayramlar, qo‘g‘irchoqbozlar va 

dorbozlaming tomoshalari boshlanayotgani to‘g‘risida karnay chalib xabar 

bcrilgan.

 

 

 

Yurtimiz mustaqillikga erishganidan so’ng milliy cholg’ularimiz 

hamda milliy musiqamizga bo’lgan e’tibor ortib bormoqda. Quvonarli 

xolatlardan biri musiqa madaniyatimizga e’tiborning yildan yilga kuchayib 

borayotganidir. 

 

---

 

 

---