Abdullayeva yulduz

Nutqdan tashqari bo`lgan motorikani tekshirish. Logoped bolaga so`z qoidalarini va taqlid bo`yicha quyidagi vazifalarni bajarishni taklif qiladi:
- vazifa bo`yicha ikkala oyoqda yoki bir oyoqda yugurish, sakrash;
- yurish, yugurish, sakrashda ogoxlantirish bo`yicha to`xtash;
- bir oyoqda, so`ng ikkinchi oyoqda sanoq ostida turish;
- logopedga koptokni otish va uni ilib olish;
- polda yotgan «xalqa» ichiga ikkala oyoq uchida sakrab kirish va undan sakrab chiqish;
- bayroqchalarni ushlagan holda qo`lni quyidagi buyruqlarga amal qilib harakatlantirish: oldinga, orqaga, yuqoriga, pastga;
- cho`kkalab o`tirgan holda polda koptokni u ko`ldan bu ko`lga yumalatish, so`ngra koptokni ko`tarib, o`rindan turish;
- yugurish vaqtida koptokni otish va ilib olish;
- lentani tugun qilib, so`ng « bantik» qilib bog‘lash va boshqalar.
Bola motorikasini tekshirish natijasida logoped quyidagi ma’lumotlarni oladi:
- oyoq, qo`llar muvofiqligi (to`g‘ri, noto`g‘ri, umuman yo`q);
-tana muvozanatini sezish, bolaning o`z gavdasini to`tishi, harakatlarni bajarish darajasi (to`liq, noto`liq);
- bir harakatdan ikkinchi harakatga o`tishi (o`z vaqtida, sekinlashgan, yo`q harakatlarni bajarish mustaqilligi (tuliu yoki logoped yordamida);
- chapaqaylik, yuz harakatlari me’yorda, samimiy va yuz naylarining giperkineziyasi, sinkeziyasi, ya’ni asosiy harakatlar bilan birga bajariladigan qo`shimcha harakatlar - bir oz yaqqol ifodalangan.
Bolaning motor faolitini tekshirish natijalarini quyidagi parametrlar bo`yicha
umumlashtiramiz.
Bolalar nutqining grammatik tomonini o`rganish. Buning uchun bolalarga quyidagi vazifalarni bajarish taklif etiladi:
- syujetli rasmlar asosida gap tuzish;
- narsalarga oid rasmlardan foydalangan holda birlikdagi otlardan ko`plikdagi otlarni hosil qilish (koptok-koptoklar, kalam-kalamlar, kitob-kitoblar va hokazo);
- otlardan kichraytirish - erkalash shakllarini hosil qilish. Masalan: uy-uycha,
stol-stolcha;
- otlardan sifat yasash.
Bunda asosiy diqqat bolalarning kay tarzda gap tuzishiga qaratiladi. Bolaga rasmlar yoki davomli rasmlar asosida hikoya qilish, oddiy va murakkab mazmunli matnlarni so`zlab berish taklif etiladi. Bunda so`zlarni bog‘lab, matn mazmunini kay darajada so`zlab berishi va undagi kamchiliklar hisobga olib boriladi. Bolaning nutq faolligi darajasi, monologik suhbatga oid nutqdan foydalanish imkoniyatlari belgilanadi. Bundan tashqari, bolaning nutqiy muomalada tashabbuskorligi, she‘r, ashula bilishi kabilar ham hisobga olib boriladi. Bolaning faqat nutqini emas, balki uning ruhiy xususiyatlarini, shaxsining e‘tibor talab tomonlari, aqliy holatini ham o`rganib boriladi. Logoped tekshirish jarayonida bolani faqat kuzatib, u bajargan vazifalarni baxolabgina kolmay, balki kerak bo`lganda bolaga yordam berishi lozim. Tekshirish jarayonida bola faoliyati, uning qiziqishi, muvaffakiyat va muvaffakiyatsizlikka munosabati, qiyinchilikni qanday qabul qilishi va uni bartaraf etish usullari, yo`l quyilgan xatolarni to`g‘rilash kobiliyatini hisobga olish lozim.
Bolani charchatib kuymaslik, shuningdek, bola harakatining faollik darajasini
pasaytirmaslik uchun tekshirish vaqtida ish turlarini uzgartirib turiladi. Ish jarayonida bolaga va uning ota-onasiga bo`lgan munosabat, xushmuomalalik bilan tekshirish ruhiy-terapevtiv ta‘sir etish asosida bo`lishi kerak. Tekshirish usullari bir xillikka ega bo`lmay, balki hamma vaqt xususiy yo`nalishdadir. To`g‘ri tashkil etilgan tekshirish ishlari tabaqalashtirib aniqlash masalalarini hal etishga imkon beradi va shu qatorda tuzatishga qaratilgan ish uslublarini to`g‘ri tanlashda katta ahamiyatga egadir.