Abdullayeva sarvinoz

Yiparto’ldi, kafur ajun yid bila.  
Saba yali qo’pti qaranfil yidin, 
Ajun barcha butru yiparburdi kin.  
*** 
Tuman xil chechaklar ochildi kula  
Jahon to’ldi kofur, iporhid bila.  
Sabo yelida purkar is chinni gul, 
Olamni muattar qilar mushk nuqul. 
(
www.ziyouz.com
 kutubxonasi ) 
Yipar  qadimgi  turkiy  tilde  “kiyikning  moyagidan  olinadigan  xushbo’y 
modda,mushkva  umuman  xushbo’y  narsalarning  hidi””  ma’nosini  anglatgan  va 

---

13 
 
yipar  tarzida  aytilgan.O’zbek  tilida  bu  so’z  boshlanishidagi  y  undoshi  talaffuz 
qilinmay qo’ygan, a unlisi a^ unlisiga almashgan: yipar>ipa^r 
Mazkur  parchada  ham  “xushbo’y  hid,  ya’ni  chinnigulning  xushbo’y  
hidi“ma’nosini bildirib kelgan. 
 
Ko’ngil kimni sevsa ko’rur ko’zda ul,  
Ko’zun qancha baqsa uchar yuzda ul. 
Ko’ngulda neki ersa arzu, tilak, 
Ag’iz achsa barcha tilin so’zda ul.  
***  
Ko’ngil kimni sevsa u ko’zda turar, 
Necha boqmasin ko’z yana orzular.  
Dil orzu-tilagi nima bo’lsa gar,  
 Og’iz so’zga ochgach u tilga chiqar. 
                                                (
www.ziyouz.com
 kutubxonasi ) 
Birinchi misradagi och leksemasi “ochiq holatga keltir” ma’nosini, Bunda  fe’l 
so’z  turkumiga  mansub  och  so’zi,  dastlab,  “ach”  tarzida  qo’llanilgan  va 
keyinchalik  a  tovushining  cho’ziqlik  belgisi  yo’qolgan.  So’zlarda  a  unlisi  a^ 
unlisiga almashgan.   
Ajunda alindim o’zumka o’ngi, 
Qo’vuq, so’kni em gap, to’nim qo’y yungi. 
Shakardan tatig’liq, qo’viq bo’z manga,  
Jo’z ul bu o’zim to’n ag’ilar tengi.  
*** 
Jahonda ro’zimni yedim har kungi 
Qipiq, so’k-yemishim, to’nim qo’y yungi. 
Shakardan shirinroq qipiqdir menga,  
Menga bo’zliboslar ipaklar tengi. 
(
www.ziyouz.com
 kutubxonasi )
 

---

14 
 
“Go’sht,  sut,  jun  olish  uchun  boqiladigan  juft  tuyoqli  sutemizuvchi  uy 
hayvoni”hisoblanmish qo’y so’zi qadimgi turkiy tilde ham shu ma’noni anglatgan. 
Bundan  tashqariqoy,  qon,  qoj  tarzida  ham  talaffuz  qilingan:  qoyun,  qoyыn 
shakllari  ham  keltirilgan.  Oxirgi  ikki  so’zdagi  –n  qo’shimchasi  kichraytirish 
ma’nosini ifodalashi ham mumkin degan qarash ham mavjud. Mahmud Qoshg’ariy 
bu so’zningqon shakli y undoshining n undoshi bilan almashinuvi natijasida hosil 
bo’lganini  ta’kidlaydi.Bundan  tashqari  qoj,  qosh  shakllari  ma’nosi  bilan  bir- 
biridan farq qilgan. Chunki qoy- sovliq, qoj-qo’chqor ma’nosini anglatgan. 
Tishi birla suhbat adi kad tatig’, 
So’g’uq suqa yunmaq yanuti qatig’ 
Tatig’ qayda ersa tatig’siz bila 
Suchig qayda ersa,so’nginda achig’ 
***  
Ayol birla ishrat o’ta totlidir,  
Sovuq suvga yunmog’I mushkul erur. 
Shirin doim achchig’ bila birgadur.  
Suchik qayda bo’lsa ,so’ng achchiq kelur. 
                                                (
www.ziyouz.com
 kutubxonasi )