Abdullayev Mehriddin

1-MODUL. JISMONIY TARBIYA NAZARIYASI VA USLUBIYATI FANINING PREDMETI, ASOSIY

TUSHUNCHALARI, MAQSADI VA VAZIFALARI HAMDA JISMONIY TARBIYA VOSITALARI
Jismoniy madaniyat nazariyasi fani jismoniy tarbiya va sport hamda organizmga ta’sir ko‘rsatadigan biologik umumiy qonun qoi- dalarni o‘rganadi va umumlashtiradi. Jismoniy madaniyat tizimining maqsad va vazifalarini, vosita va usuliyatlarini, tamoyillarini, jis- moniy yuklama va uni qo‘llash qonuniyatlarini, jismoniy tarbiyaning zvenolaridagi jismoniy tarbiya xususiyatlarini, jismoniy tarbiyaning aqliy, ahloqiy, estetik va mehnat tarbiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan, sport mashg‘uloti va uni qonuniyatlarini ochib beradi.

Jismoniy tarbiya nazariyasi amaliyot bilan chambarchas bog‘lan- gan holda rivojlanib boradi Rivojlanish manbaii bo‘lib respublikam- izda olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlar va ilhor tajribalar hisoblanadi. Inson ham, jamiyat ham umuman o‘zini obyektiv rivojlanish qonunlarini bekor qila olmaydi va o‘zgartira olmaydi, chunki ular insonga bog‘liq bo‘lmagan holda mavjuddir. Masalan, organizmni asta-sekin son va sifat jihatdan o‘zgarishi, organizmda funksional va tuzilish o‘zgarishlar qonuni, organizm va uning hayot sharoiti bilan birligi va h.k. qonunlar. Shunday bo‘lsada qonuniyatlar bilan birga- likda tabiiy rivojlanish jarayoniga (jumladan organizmning jismoniy rivojlanishiga) jamiyatni va shaxsni talabiga javob beruvchi ma’lum tuzilishi bo‘yicha yo‘nalish berib, ta’sir ko‘rsatish mumkin. Bu tomondan jismoniy madaniyat, kishining jismoniy rivojlanish jarayo- niga maxsus ijtimoiy omil sifatida maqsadga muvofiq ravishda, ta’sir ko‘rsatib, jismoniy sifatlar va qobiliyatlarini yo‘naltirilgan holda tar- biyalashga yordam beradi. Insonning jismoniy rivojlanishiga ijtimoiy hayot sharoiti, tarbiya, jumladan, jismoniy tarbiya, genetik va aks- telerastiya jarayoni ta’sir etadi.Jismoniy madaniyat eng avval yosh avlodni va kattalarni mehnatga tayyorlashdagi, jamiyatning amaliy talablari ta’sirida tarixan ro‘yobga chiqdi. Shu bilan birga jamiyatda

o‘rgatish va tarbiyalash tizimini tashkil topishida, jismoniy madani- yat, asosiy omil sifatida, har xil harakat ko‘nikmalari va malakalarini amalga oshirish va kishini faoliyat imkoniyatlarini kengaytirish, jis- moniy qobiliyatlarini, shu bilan birga intellektual, ahloqiy va este- tik tarbiyani amalga oshirish organik ravishda kirib keldi. Texnika taraqqiyoti sharoitida, mehnat xarakterini va hayot sharoitini o‘zgari- shi, kishining jismoniy madaniyatini o‘zgartirishda katta boylik sifa- tida, kasallikning oldini olish, organizmning funksional ishini yax- shilashni, ish faoliyatini oshirishi va saqlab turishda, qisqacha qilib aytganda, sog‘lig‘ini saqlay va mustahkamlashda uning jismoniy holatini eng yuqori darajadagi vosita sifatida qo‘llaniladi.

Shuning uchun ham jismoniy madaniyat, umumiy madaniyatning katta va ajralmas qismi bo‘lib qoldi. Umuman jamiyat madaniyati singari, jismoniy madaniyatning har xil tomondan va har xil soha bo‘yicha ko‘rib chiqish zarur. Nisbatan to‘liq tavsif berish uchun eng bo‘lmaganda uch soha bo‘yicha ko‘rib chiqish kerak:

1. 
   Faoliyat sifatida (madaniyat- faoliyatini maqsadga muvofiq
   

tashkil etishjarayonidir);

2. 
   Predmetlar- boyligi sifatida (madaniyat- jamiyat va shaxsni talabini qondirish uchun ma’lum boylik keltirib chiqaruvchi predmet- lar yig‘indisidir);
   
3. 
   Natija sifatida- (madaniyat- faoliyatini natijasi);
   

1.