Aбдуллaeвa ш. A., РЎзиeвa д. И. Пeдaгoгик диaгнoстикa вa кoррeкция

 
Таълим- махсус тайёрланган кишилар раҳбарлигида ўтказиладиган, ўқувчиларни 
билим, кўникма ва малакалар билан қуроллантирадиган, билим, қобилиятларини 
ўстирадиган, уларнинг дунёқарашини таркиб топтирадиган жараёндир. Агар тарбия бола 
туғилганидан бошлаб умрининг охиригача оилада, мактабда ва жамоатчилик таъсирида 
шаклланса, камол топса, таълим чегараланган ҳолда (масалан, синф хонаси, аудитория, 
лаборатория хоналарида) ташкил этилади, ўкитувчи раҳбарлигида муайян белгиланган 
вақтда олиб борилади. 
Таълим - тарбия инсоннинг шаклланишида етакчи ролни ўйнайди, таълим-тарбия 
натижасида ирсият ва муҳитнинг стихияли таъсири бера олмайдиган ўқиш, ¸зиш, меҳнат, 
малака ва кўникмалар эгалланиши, ҳатто туғма камчиликлар ҳам маълум томонга 
ўзгартирилиши (кар, кўр, соқовларни ўқитиш), муҳит таъсирида юзага келган салбий 
камчиликларни ҳам тугатиш мумкин. Ҳозирги кунда юртимизда қобилиятли, истеъдодли 
ва иқтидорли болаларга алоҳида эътибор берила¸ганлиги, бу ¸шлар ўзбекистонимиз 
келажаги деб айтилаётганлиги ҳам бежиз эмас. Президент, Абу Али ибн Сино, Абу 
Райҳон Беруний номидаги стипендиялари, «Ниҳол» соврини, Зулфия мукофотининг 
жорий этилиши ҳам ёшларга берилаётган эътиборнинг намоён бўлишидир. 
 

---

363 
 
Темперамент (лотин тилида: «темпераментум»-қисмларнинг тегишли нисбати)- 
психиканинг индивидуал жиҳатдан ўзига хос, табиий жиҳатдан шартлашган динамик 
кўринишлари мажмуи. Милоддан ав. 2 асрда яшаган римлик анатом ва врач Гален 
биринчи бўлиб темпераментларнинг кенгайтирилган таснифини берди: у 13 та турни ўз 
ичига қамраб олади. Темперамент турлари сони қадимги медицина вакиллари томонидан 
кейинчалик тўрттага қадар камайтирилди. Уларнинг ҳар бири қандайдир суюқликнинг 
бошқалардан кўплиги билан ажралиб туради. 
Темперамент типлари. Сангвиник темперамент деб( лотин тилида: 
«сангвис»- қон сўзидан); лимфа кўп бўлганда флегматик тмперамент деб («флегма»- 
шилимшиқ парда); сариқ ўтнинг кўпайгани холерик темперамент деб (юнон тилида: 
«холе»- ўт сўзидан); қора ўт кўп бўлган меланхолик темперамент деб (юнонча: «мелойна 
холе» - қора ўт) аталади. 
И. П. Павловнинг нерв системаси турлари тўғрисидаги таълимоти ёки худи шунинг 
ўзи каби олий нерв фаолиятининг турлари темпераментларни табиий-илмий ўргшаниш 
тарихида кескин ўзгариш ясади. 
Темпераментнинг намоён бўлишлари ўзида социал таъсирлар, ижтимоий норма ва 
талаблар таъсирини акс эттиради. Ҳар бир кишида темпераментнинг ўз типии, унинг 
асосида ётган нерв системаси хусусиятлари барқарор бўлади. Шу сабабли тарбиячи 
педагогикада ўкувчи-ёшлар психикасининг динамик хислатларига кўра тафовутларнинг 
табиий боғлиқлиги билан ҳисоблашмаслиги мумкин эмас. 
Ўз темпераментининг хусусиятларини эгаллаш ва уларнинг ўрнини тўлдириш, 
фаолиятнинг индивидуал услубини шакллантириш болалик йилларида бошланади ва 
таълим-тарбия остида рўй беради. 
Ўқувчи-ёшларни маълум бир типга киритиш учун уларда, аввало, қуйидаги 
фазилатларнинг у ёки бу тарзда ифодаланганлигига ишонч ҳосил қилиш керак: 
1. 
Фаоллик 
2. 
Эмоционаллик 
3. 
Моториканинг ўзига хос хусусиятлари 
Темпераментнинг хусусиятлари киши характерини ташкил этадиган руҳиятнинг муҳим
хусусиятларини ривожлантириш шартларидан биридир (Қаранг: Характер).