Абдуллаев А. педагогика фанлари номзоди, доцент; Хонкелдиев Ш. Х. педагогика фанлари доктори, профессор

6.2. Табиатнинг соғломлаштирувчи кучлари ва гигиеник омиллар
Ҳаво, қуёш нури, сув жисмоний тарбия жараёнида табиатнинг соғломлаштирувчи кучлари тарзида жисмоний тарбиянинг воситаси сифатида фойдаланилади. Ҳаётий шароит, муҳит инсонни турли шароитда моддий неъмат яратиш, яшашга мажбур қилади. Бунга кўникиш, унга тайёр бўлиш муҳи.м аҳамиятга эга. Шунинг учун табиатнинг инъоми — ҳаво, сув, куёш нури инсон иш қобилиятини ошириш, саломатлигини мустаҳкамлашнинг асосий воситасидир.
Жисмоний тарбия жараёни очик хавода, куёш нури остида, сув ва бошкалардан фойдаланиб жисмоий машқлар бажариш самара беради. Чўмилиш, офтобда тобланиш, ҳавонинг иссиқсовуғи жисмоний машқлар билан инсон организмига турлича таъсир кўрсатади. Машғулотлар давомида бу воситалардан тизимли фойдаланишнинг муҳим аҳамият касб этади.
Ишни шундай ташкиллаш лозимки, жонажон Республикамизпинг географик, иқлимий ва экологик холатини ҳисобга олиб барча вилоят ва худудларда табиатнинг соғломлаштирувчи кучларидан фойдаланишнинг илмий асосланган тизимини ишлаб чиқиш муаммоси ҳал килиниши лозим. Масаган, қуёш нуридан фойдаланишда соат 10.00 дан 12.00 гача алоҳида, 16.00[7.30 гача ё'ш-и, жинси ва бошқа индивидуал хусусиятларини ҳисобга олинмасдан тобланса унинг таъсири турлича бўлади. Жисмоний машқларнинг меъёри, юкламанинг умумий миқдори, машқнинг интенсивлигини эътибордан четна қолдириш табиатни соғломлаштирувчи кучларидан фойдаланишда салбий натижаларга олиб келишни унутмаслигимиз лозим.
Шуғулланувчиларга куёш ваннаси, сувда чиниқишнинг назарий билимлари ва улардан тизимли фойдаланиш, ҳавонинг ўзгариши орғанизмнинг иссик-совуққа, кескин ўзгаришларга тез мослашшиши индивиднинг ёшлигидан йўлга кўйишни самараси катта. Хар томонлама чиниқтириш табиат омилларини турли жисмоний машкларни бажариш билан кушиб олиб борилиши ташки муҳитнинг салбий таъсирларига организмнинг қарщилик кўрсата олиш қобилиятини янада оширади.
Жисмоний тарбия жараенида эришилган чиниқишнинг самараси "кўчувчан" бўлади, яъни у инсоннинг бошка фаолияти (асосан, меҳнат, ҳарбий хизмат)да намоён бўлади ва жисмоний тарбиянинг ҳаётий-амалийлигини оширади. Колаверса, руҳийиродавий ҳислатларини ҳам кучайтиради. Айниқса, чайқалиш, тебраниш, меъёрсиз нагрузкага чидаш, вазнсизлик ҳолатига тез мослашишдек вазифалар осон ҳал бўлади.