Abdulla sher axloqshunoslik

«Olamda birinchi marta barmog‘iga uzuk taqqan odam Jamshiddir.
Undan so ‘radilar: «Nega hamma zebu ziynatni chap qo ‘lingga berding,
vaholanki, fazila t o ‘ng tarafdadir». Jamshid ja vo b berdi: « 0 ‘ng q o ‘lning
— o ‘ng q o ‘! ekanining o ‘zi buyuk ziynatdir»3.
Sa’diyning «Guliston»iga taqlidan ju d a k o ‘p asarlar yaratildi. U lardan 
m ashhurlari Jo m iy ning «B ahoriston», sh u n in g d ek , P oshshoxojaning 
turkiyda bitilgan «M iftoh ul-adl» va «Gulzon> asarlaridir. H a r uchala 
asar ham hikoyatlar va sh e’riy parch alard a bay on etilgan h ikm atlarn i 
o ‘z ichiga oladi. «B ahoriston»da sakkiz bob — ravzaning yettin chisi 
shoirlar zikriga bag ‘ishlangan, sakkizinchi ravza esa m asallardan tashkil 
topgan. H ar ikkala m uallif asarlarida p o d sh o la r va buyuk sarkardalar 
hayotidan k o 'plab hikoyatlar keltiriladi.
T e m u r i y la r d a v r i d a y a r a t i l g a n e n g a jo y i b v a o ‘z ig a x o s
1 S a ’diy. Guliston. G ‘.G ‘ulom , Sh.Shom uham edov, R .K om ilov taijimalari. Т.,
G ‘.G ‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1968, 176-b.
2 0 ‘sha manba, 170-b.
3 0 ‘sha manba, 178— 179-b.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

pand nom alardan biri, bu — X ondam irning (1481 — 1535) 
«Makorim
ul-axloq» 
(«Yaxshi xulqlar») asari. U ning o ‘ziga xosligi shundaki, undagi 
qalam ga olingan barcha fazilatlar bir buyuk inson — Alisher Navoiy 
qiyofasi misolida ochib beriladi, talqin etiladi. Shu bois uni buyuk 
shoir va m utafakkir haqidagi xotira yoki biograflk m a’lum otlar deb 
em as, aynan bir shaxs bosh qahram on qilib olingan pandnom a deb 
atash maqsadga muvofiq. U n d a b o ‘lgan voqealar, hikoyatlar, latifa va 
m utoyibalarga o ‘ralgan N avoiyning axloqiy hayoti ko‘z oldim izda 
gavdalanadi, gavdalanganda ham faqat o ‘z zam onasi uchun em as, balki 
b arch a zam onlarga n am u n a b o ‘la oladigan axloqiy ideal tarzida yuz 
к о ‘rsatadi.
0 ‘rta asrlardan keyin h am pandnom alar yaratish a n ’analari davom
etdi. Lekin ular orasida m ash h u r b o ‘lganlari ko‘p emas. Ana shunday 
istisnolardan biri — o ‘zbek m um toz shoiri G ulxaniyning (XVI11 asr 
ikkinchi yarm i — XIX asr boshlari)