Abdulla sher axloqshunoslik

3. Kasbiy odob
Axloqiy madaniyat kasbiy odobda ham yaqqol ko‘zga tashlanadi. 
Chunki inson voyaga yetib, bir kasbning boshini tutgach, o ‘z kasbi 
doirasida odamlar bilan muntazam munosabatda boladi. Bu munosabat, 
bir tom ondan, ham kasabalar davrasida ro ‘y bersa, ikkinchi jih atd an, u 
kasb talabiga binoan uchrashadigan turli toifadagi odam lar bilan yuzaga 
keladi. Ayni paytda, kasbiy odob axloqiy madaniyatning eng yuksak 
shakllaridan biri; uning jam iyat axloqiy hayotidagi o ‘rni yuksak. Shu 
bois kasbiy odobga bafuijaroq to ‘xtalish joiz.
Har bir jamiyatda muayyan guruhlar borki, egallagan kasblari ularni 
boshqa jam iyatdoshlariga nisbatan im tiyozli darajaga olib chiqadi. 
Ko'pchilik jamiyat a ’zolarining hayot-m amotlari, salomatligi, m a’naviy 
sog lomligi, huquqiy himoyasi, ilmiy salohiyatining namoyon b o ‘lishi 
kabi om illar o ‘shanday im tiyozli kasb egalarining kasbiy b u rch
mas uliyatini qay darajada his etishlariga, halollik va vijdon yuzasidan 
ish ko'rishlariga bog'liqligi hammaga m a’lum. C hunonchi, tabobat 
xodimini, jarrohni olaylik. Deylik, u har bir operatsiya kunida bir necha 
kishini hayotga qaytaradi; yuzlab odamlar uning yordamiga muhtoj, unga 
umid va ishonch, ilinj bilan qaraydilar. Bordi-yu, shaxsiy manfaat yo‘lida 
jarroh о z bemoriga xiyonat qilsa-chi, ya’ni, uni qasddan halok etsa- 
chi? Kim uni shunday qilmasligini kafolatlaydi? Yoki jurnalistni olaylik. 
U shaxsiy manfaati yo lida, kasbining kamyobligidan foydalanib, begunoh 
kishilami ma naviy azobga qo'yishi, atayin jamiyat oldida sharm anda 
qilishi va shuning hisobiga o ‘zining ba’zi bir muammolarini hal qilib 
olishi mumkin emasmi? Mumkin. Zero, to haqiqat yuzaga chiqquncha 
nohaq tanqidga uchragan shaxsning adoi tam om bo‘lishi hech gap emas. 
Xo‘sh, jumalistning shunday qilmasligini kim kafolatlaydi?
Shu bois bo shqalarning q o ‘lidan kelm aydigan ish larn i bajara 
oladiganlar faoliyatida o ‘zboshimchalik, manfaatparastlik, xudbinlik va 
kasbni suiiste mol qilish singari illatlarga yo‘l q o ‘ym aslik u ch u n , 
shuningdek, ular axloqiy darajasini yuksak bosqichda turishini ta ’minlash 
maqsadida ko‘p hollarda o ‘zaro qoidalar majmui yaratilgan. Bu qoidalar
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

majmui, odatda, qasamyod yoki m e’yorlar ко nnishmi olgan. U m buz 
o‘ta odobsizlik va axloqsizlik, hatto jamiyatga
Bunday qasamyodlar juda uzoq tanxga ega. 
tanqasida ho g
kunda ham o ‘z aham iyatini yo‘qotm agan Qadimgi Yunon hakim
HiDDokrat (milodgacha V-IV asrlar) tom onidan qisqa va lo nda shaklda 
tuzilgan, tabobat xodimlari kasbiy odobi qonun-qoidalan jamlangan 
mashhur «Hippokrat qasami»ni keltirish mumkin^ 
uchravdi
Tarixda o ‘z dushm anini davolagan tabiblar ham ко p uchray . 
C hunonchi qadimgi hind eposi «Ramayana»da (II asr) behush yotgan 
Lakshman boshida8 turgan devlar shohining xos tabibi _^echmmala , 
shu iihatdan muhim. Tabib oldida ikki yo‘l bor edi. b n
saltanat 
dushmanini muhtoj bem or sifatida davolash, ikkinchi yo 1 davolashdan 
boshT ortiT h bilan uni o'lim ga mahkum etish. Tabib uzoq mutohazadan 
so‘ng tabiblik odobi qoidalariga bo‘ysumshm - Lakshmanm davolash 
afzal ko'radi. Zero, kasbiy odob qonun-qoidalan talabiga ко га, bem 
to ‘shagi ustidagi tabib uchun do‘st yoki dushman degan tushunchalar 
o^z m a’nosini yo‘qotadi, uning qoshida faqat tibbiy yordamga int.zor 
shafqatga m uhtoj, zaif inson yotadi. D avolanib hayotga qaytgan 
Lakshman devlar mamlakatining tengsiz buyuk 
valiahdi Indiijidni jangda halok etadi ham da tabib fuqaro bo lgan Lanka, 
davlatining tanazzuliga yo‘l ochadi. Lekin kitobxon tabibm 
yoki sotqin demaydi, aksincha, uning ma navxy jasoratiga, halolligiga, 
kasbiy burchiga sodiqligiga hayrat bilan tasannolar о qiy 
1
.
Yoki mashhur rus olimi akademik Andrey Saxarovnmg taqd 
olaylik. Buyuk nazariyotchi, fizik, term oyadro “ ^
f a tengi yo q 
m utaxassis, v o d o ro d b o m b asin in g asosiy k “ hfiy? ^ hb1S' ’ 
ya 
mudofaasini mustahkamlashdagi xizm atlan uchun о nlab orden va 
medallar sohibi, ikki m arta Sotsialistik M ehnat QahrarnQn^ obro l, 
badavlat bu insonga nim a yetishmasdi? Nega u
- ommaviy qirg‘in qurollari, jum ladan, 
b o m b ji
sinovlariga ochiq bayonotlar bilan qarshi chiqishga ahd qildi. N atyada 
qatag‘onlarga asoslangan sho‘rolar tuzum i uni llmiy jamoatchilikdan 
ajratib, poytaxtdan olisdagi Rossiya shaharlandan bmga badarg a qildi 
uning nom ini m atbuotda yoki kitoblarda qayd etlhshinl ta^
dlv 
Vaholanki, u ham m adan izzatliroq yashay