Abdulla Qodiriy O’tkan kunlar

10. BIZDA KIM KO‘P YIG‘LAYDIR? 
G‘ayri mashru’ taloq xati tekkaniga olti oylarcha fursat o‘tib ketkan edi. Kumushning 
go‘zallik ta’rifini g‘oyibona eshitib, og‘zining suvi kelguchi xotinliq va xotinsiz 
orzumandlar «yotib qolg‘uncha, otib qol!» so‘ziga amal qilib, qutidornikiga sovchilarni 
turna-qator yubora boshlag‘an edilar. 
Albatta, bunda shubha yo‘qdirkim, Kumushning erdan chiqg‘an xabarini Kumushning 
o‘zidan ham ilgari tushungan va Otabekdan ham ilgari sezgan Homidning sovchisi 
boshqa sovchilarning muqaddimasi, yoz boshida kelaturgan qaldirg‘ochlarning 
yo‘lboshchisi edi. Homidning sovchisi bir martaba kelish bilangina qanoatlanmadi, uch-
to‘rt qaytalab kelib qutidorg‘a Homidning kuyav o‘g‘ul bo‘lish niyatida ekanligini arzu-
niyoz qila boshladi. Natijada Homidboyning sovchisig‘a berilgan javob shu bo‘ldi: «Biz 
Homidboyni o‘zimizga kuyav o‘g‘ul qilishdan hech bir mone’lik ko‘rmaymiz. Ammo 
qizimiz mundan so‘ng er qilmasg‘a qattig‘ isror etadir. Shunga ko‘ra Homidboy bizni 
kechirsin». Boshqa sovchilarg‘a ham javob shu edi. Qutidor bilan Oftob oyimning bu 
javoblari o‘zlaricha emas, balki Kumushning ko‘ngliga qarab berilar edi. 
Biroq Kumushbibining «Man endi er qilib bo‘ldim, mundan so‘ng erga ehtiyojim yo‘q», 
degan qat’iy javobig‘a ular uzoq quloq solib turolmadilar, chunki uning bu isrorini 
«chidamasning so‘zi» deb onglar va tuzukrak joyi chiqg‘anda, erga berishka ham 
hisoblari yo‘q emas edi. Shunga ko‘ra, kelgan sovchilarning o‘zlariga yoqmag‘anig‘a 
gunohning barini Kumushning bo‘yniga ag‘darib javob berar, ammo ikkinchi yoqdan 
tuzukrak joyini ko‘zlar edilar. 
Kutilmagan yerga shaharning eng olding‘i a’yon va sarvatdorlaridan bo‘lgan Salim 
sharbatdor deganning Komilbek ismlik o‘g‘lidan sovchilar kelib qoldi. 
Ota-otaning kutkanlari shunday tegu taxtlik kuyav bo‘lg‘ani uchun birinchi martaba 
sovchilarni yaxshi so‘zlar va quyuq-suyuq oshlar bilan jo‘natib, ikkinchi kelishka 
o‘ylashib javob beraturgan bo‘ldilar. Eru xotin uzoq o‘ylashib turmay (chunki 
o‘ylashturg‘an joy emas edi) sovchining ikkinchi kelishida javob berishka qaror qo‘ydilar. 
Kumushning qarshi tushmagi to‘g‘risida, albatta, ularning shubhalari yo‘q edi. Shuning 
bilan birga ota-onaning so‘zini yerda qoldiradi, deb ham o‘ylamas edilar. 
* * * 
Kuz kunlarining oyog‘i va qish kunlarining boshi edi. Daraxtlardagi sariq barglar 
to‘kilib tugalgan, yer yuzi o‘zining qishqi sariq kiyimini kiygan edi. To‘rt tomoni-ning 
o‘ralg‘anlig‘i soyasida yaproqlarini to‘kilishdan saqlab qolg‘an bu gilos yog‘ochlari ham bu 
kun tungi qora sovuqqa chidalmay, yelning ozg‘ina harakati bilan-da barglarini shirt-
shirt uzib tashlamoqda edilar. Havo ochiq bo‘lib, quyosh tuzukkina ko‘tarilgan, ammo 

---

O’tkan kunlar (roman). Abdulla Qodiriy