Abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

 

---

Ikkita proyeksiyalar tekisligiga proyeksiyalash. 

2.8-rasmda  bir  nechta  narsani  proyeksiyalash  jarayoni  ko‟rsatilgan.  Ko‟rib 

turibsizki,  hamma  narsalarning  proyeksiyasi  bir  xil  bo‟lib  chiqqan.  SHu  sababli, 

bitta  proyeksiyadan  iborat  chizmaga  qarab,  narsaning  geometrik  shakli 

(parallelepipedmi,  silindrmi  yoki  boshqa  biror  jism  ekanligi)  haqida  hamma  vaqt 

ham  aniq  fikr  aytib  bo‟lmaydi.  Undan  tashqari,  bunday  chizmada  jism  faqat  bir 

tomondan ko‟rinadi, unda jismning balandligi aks etmaydi. Narsaning bitta emas, 

balki ikkita proyeksiyasini yasab, bu kamchiliklarni yo‟qotish mumkin.  

Bu  maqsadda  fazoda  o‟zaro  perpendikulyar  joylashgan  ikki  proyeksiyalar 

tekisligi olinishi kerak (2.9-rasm). 

Proyeksiyalar  tekisliklaridan  biri  gorizontal  joylashtiriladi.  U  gorizontal 

proyeksiyalar  tekisligi  deb  ataladi  va  N  (latincha  «ash»  harfi)  bilan  belgilanadi. 

Narsaning  shu  tekislikdagi  proyeksiyasi  gorizontal  proyeksiya  deb  ataladi. 

Ikkinchi  proyeksiyalar  tekisligi  V  («ve»  deb  o‟qiladi)  vertikal  joylashtiriladi. 

Vertikal tekisliklar bir nechta bo‟lishi mumkin. SHu sababli, kuzatuvchining oldiga 

joylashtirilgan  proyeksiyalar  tekisligi  frontal  tekislik  («yuzma-yuz»  ma‟nosini 

bildiradigan  fransuzcha  «frontal»  so‟zidan)  deb  ataladi.  Narsaning  shu  tekislikda 

hosil 

qilingan 

proyeksiyasi 

frontal 

proyeksiya 

deb 

ataladi. 

 

 

 

 

2.9- rasm. Ikki proyeksiyalar tekisligiga proyeksiyalash 

SHu  tariqa  yasalgan  proyeksiyalar  fazoda  turli  (gorizontal  va  vertikal) 

tekisliklarda joylashadi. Narsaning chizmasi bir listda, ya‟ni bir tekislikda yasaladi. 

SHu sababli, narsaning chizmasini hosil qilish uchun ikkala tekislik bir tekislikka 

keltiriladi.  Proyeksiyalar  tekisliklari  proyeksiyalar  o’qi  deb  ataluvchi  Ox  chiziq 

---

bo‟ylab kesishadi (2.9- b rasm) deb faraz qilsak, proyeksiyalar tekisliklarining bir 

tekislikka  keltirilishini  osongina  tasavvur  qila  olamiz.  Darhaqiqat,  gorizontal 

proyeksiyalar tekisligi vertikal proyeksiyalar tekisligi bilan bir tekislikka keladigan 

qilib  pastga  tomon  90°  burchakka  burilsa,  ikkala  proyeksiya  bir  tekislikda 

joylashadi (2.10-rasm). 

Chizmada proyeksiyalar tekisliklarining chegarasi ko‟rsatilmasa ham bo‟ladi 

(2.10-b rasm). 

Shuningdek,  zarurat  bo‟lmasa,  chizmada  proyeksiyalovchi  nurlar  va 

proyeksiyalar tekisliklarining kesishish chiziqlari ham ko‟rsatilmaydi. 

Bunda chizmadagi proyeksiyalar bitta narsaning tasviri Ekanligi ko‟rinib 

tursin uchun ular ma‟lum qoidaga qat‟iy rioya qilib ostma-ust joylashtiriladi. 41-

rasmda gorizontal proyeksiya frontal proyeksiya tagiga joylashtirilgan 

 

 

 

2.10-rasm. Detalning ikkita proyeksiyasidan iborat chizma 

---

 

 

2.11- rasm. Detallarning chizmalari va yaqqol tasvirlari 

Proyeksiyalarni  joylashtirishning  chizmachilikda  qabul  qilingan  bu 

qoidasiga  qat‟iy  rioya  qilish  zarur.  Ikki  to‟g‟ri  burchakli  proyeksiya  -  frontal  va 

gorizontal  proyeksiyalardan  iborat  chizma  misolini  siz  2.1-  b  rasmda  ko‟rgan 

edingiz. 

O‟zaro  perpendikulyar  ikki  tekislikka  to‟g‟ri  burchakli  proyeksiyalash 

usulini fransuz olimi-geometri Gaspar Monj XVIII asr oxirida ishlab chiqqan. SHu 

sababli, bu usul ba‟zan Monj usuli deb ham ataladi. 

G.  Monj  narsalarni  tasvirlash  haqidagi  yangi  fan  -  chizma  geometriyaning 

taraqqiyotiga asos soldi. 

2.11-rasmda  detallarning  chizmalari  harflar  bilan  belgilangan,  shu 

detallarning  texnik  rasm  lari  raqamlar  bilan  belgilangan.  Qaysi  chizma  qaysi 

rasmga 

tegishli 

ekanligini 

aniqlang 

va 

daftaringizga  yozib  qo‟ying.