|
Tadbirkorlik o’yinlarining bir necha modifikasiyalari mavjud:
Imitasion o’yinlar.
Bunday o’yinlardan maqsad qaysidir tashkilot, muassasa va uning qismlari faoliyati andoza qilinadi. Voqyealar, kishilarning biror faoliyati (ish bitirish majlislari, rejani muhokama qilish, suhbatlar o’tkazish va b) faoliyat holati va shartlari andoza qilib olinishi ham mumkin.
Ssenariyda bunday o’yin tuzilmasi to’la yozib chiqiladi va imitasiya qilinadigan obektlar va jarayonlar belgilanadi.
Operasion (voqyeiy) o’yinlar. Bunday o’yinlarda aniq o’ziga xos voqyea-hodisaning bajarilishi mashq qilinadi. Operasion o’yinlar ish jarayoniga xos modellashtiriladi.
Rol ijro etish o’yinlari. Unda konkret shaxsning xulqi, xatti-harakati, o’z vazifalari va majburiyatlarini bajarilish taktikasi mashq qilinadi.
Tadbirkorlik teatri. Bunda qandaydir vaziyat va undagi kishining xulqi o’ynaladi. Bu o’yinning asosiy vazifasi turli holatlarda mo’ljalni to’g’ri baholay olishni o’rgatish, o’zining xulqiga to’g’ri baho berish, boshqa kishilarning imkoniyatlarini baholay olish va ular bilan muloqot o’rnata olishga o’rgatishdir.
Psixodrama va sosiodrama. Bu ham o’ziga xos «teatr», lekin ijtimoiy psixologik maqsadni ko’zlaydi: Uning asosiy maqsadi jamoada vaziyatni his qila olish, boshqa kishining holatini o’zgartirish va unga baho berish, u bilan samarali muloqotga kirisha olishni shakllantirish hisoblanadi.
Tadbirkorlik o’yinlari texnologiyasi
(G.K.Selevko varianti)[17].
Bu texnologiya tayyorgarlik davrini ham o’z ichiga oladi. U ssenariyni yozib chiqish, vaziyat va obektlarni shartli belgilar asosida tasvirlashdan boshlanadi. Ssenariy mashg’ulotning o’quv maqsadi, o’rganilayotgan muammoning tavsifi, qo’yilgan vazifani asoslash, o’yinning rejasi, vaziyatning mazmuni va qatnashuvchi shaxslarning tavsiftni o’z ichiga oladi.
O’yinga kirishish. Bu bosqichda ish rejimi aniqlanadi, mashg’ulotning bosh maqsadi shakllantiriladi, muammoni qo’yish va vaziyatni tanlash asoslanadi.
O’tkazish bosqichi. U o’yin jarayonidir. O’yin boshlangach, hyech kim unga aralashmaydi va uning borishini o’zgartira olmaydi. O’yinni faqat uni boshqaruvchi tuzatib borishi mumkin.
Tahlil bosqichi. O’yin natijalari muhokama qilinadi va baholanadi. Bu bosqichda ekspertlarning fikrlari yeshitiladi. O’zaro fikr almashinib bo’lingach, o’quvchilar o’z xatti-harakatlari va xulosalarini himoya qiladilar.
Shunday qilib, tadbirkorlik va yevristik o’yinlar bo’lg’usi mutaxassisning ilmiy-ijodiy tajribalarini rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar yaratadi.
Tadqiqotchilari quyidagi tadbirkorlik va evristik o’yin turlarini farqlaydilar:
1. Mutaxassislar orasida o’z vazifalarini, dasturlar va rollarini taqsim qilish asosidagi tadbirkorlik va evristik o’yinlar. Bunday mutaxassislar sirasiga quyidagilar kiradi:
• kelgusida ishlash kutilayotgan muassasada faol ijodiy ishlovchilarni va ulami ishlab chiqishda, aniqlash bilan band bo’lgan «vazifa tadqiqotchilari»;
• ijodiy guruhdagi barcha ishtirokchilarningfaolligi sathida shu guruhning o’ziga xos katalizatorlik vazifasini bajaruvchi «faollashtiruvchilar»;
• ilmiy muammoning yechimiga yordam beradigan yo’llar va betakror fikrlar taklif qiluvchi «g’oyalar ishlab chiquvchi» o’quvchilar;
• g’oyalarning tugilishiga va ulaming boshqa ijodiy gumh a’zolari tomonidan idrok qilinishiga yordam beradigan «rezonator» (tarqatuvchi) , o’quvchilar;
• muammoni yechishning eng maqbul (optimal) variantini qayta ishlab chiqish va topish bilan band bo’lgan «nazoratchi» o’quvchilar.
Bunday o’yinlarni muayyan obektda o’tkazish maqsadga muvofiqdir. Rahbarlar va o’qituvchilar oldindan rollarni belgilab qo’yadilar. Masalan, agar o’yin konstruktorlik byurosining (KB) tuzilmasini o’zlashtirishga qaratilgan bo’lsa, quyidagilar belgilanadi:
• «KB boshligi»;
• «Bosh konstruktor»;
• «IXalq ta’limi jurnali irochi»;
• «Opponent»;
• «chizmakash»;
• «tekshiruvchi»;
• «maslahatchi»;
• «nazoratchi» va b.
Shundan so’ng quyidagilar tuzib chiqiladi:
• har birining egallaydigan vazifalari va xatti-harakatlari bahosi bo’yicha yo’riqnoma;
• o’yin jarayonining asosiy davriyligi bo’yicha dastur ishlab chiqiladi.
O’yin jarayonida tortishish, musobaqalashish (bahs-munozara yuritish), ruhiyatining bo’lishini ta’minlash zarur.
O’yin o’tkazish chog’ida «buyurtmachi» rolini bajaruvchi rahbar u yoki bu tadbirlarning bajarilish sifatiga va bu tadbirlarda rol ijro yetgan (qatnashgan, ishtirok yetgan) o’quvchilarga baho beradi. Shu baholar asosida butun guruhning hamda alohida o’quvchilarning rol ijro yetishi bahosi chiqariladi.
Bunday o’yinlarni tashkil yetish bo’lg’usi mutaxassis qobiliyatini diagnostika qilishni taqozo qiladi. Shu maqsadda o’quvchilarni rol ijro yetishlarini almashtirib turish ham tavsiya yetiladi. Chunki har bir o’quvchi u yoki bu rolda o’z imkoniyatlarini sinab ko’ra olsin, ya’ni «oddiy»dan «KB boshlig’i» darajasidagi rollarni ijro etishga imkoniyat berilsin.
2. Ijodiy faoliyatning biror bosqichida muayyan strategiya, taktika va metodlarni qo’llash malakasini shakllantirishga qaratilgan tadbirkorlik va rol o’yinlari.
Masalan, «Ilmiy-tadqiqot ishlarida ma’ruza, munozara» tarzidagi o’yin.
Bu o’yindagi asosiy rollar quyidagicha bo’lishi mumkin:
«Boshlovchilar» - o’qituvchi, ishlab chiqarish mutaxassisi;
«Peshqadamlar» - muhokama qilinadigan muammoning muayyan masalasi bo’yicha vaziyatni tasawur qila oladigan ma’ruzachilar;
«Bezakchilar» - peshqadamlarning ma’ruzalari va chiqishlarini ko’rgazmali tasawur yetishlari va tushuntirishlarini ta’minlovchi o’yin ishtirokchilari.
«Assistentlar» peshqadamlar yordamchilari bo’lib, ular peshqadamlarga va opponentlarga ko’rgazmali chiqishlariga yordam beruvchi o’yin ishtirokchilari.
«Rasmiy opponentlar» - peshqadamlarning maruzasi va boshqa materialar bo’yicha rasmiy tanqidiy ruhda chiqish qiluvchilar;
Do'stlaringiz bilan baham: |
