Abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika


kbim an  gar  yirog‘ingman, Vatan”



Download 2,19 Mb.
Pdf ko'rish
bet34/50
Sana31.12.2021
Hajmi2,19 Mb.
#259850
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   50
Bog'liq
ijodkor konsepsiyasi va poetik obraz

kbim an  gar  yirog‘ingman, Vatan”  yoki  “Vatan  desam,  ko‘z  oldimga  onam 

■rigan,  Ona  desam,  vujudimda  paydo  Vatan”  degan  misralaridanoq  shoiming 

V atan”  hamda  Ona”  tushunchalariga  munosabati  ayon  bo‘ladi.  “Inson  yashar 



lo'p  azobu  Uqubat  bor  dunyoda.  Insondir  u  —  toki  mehru  Oqibat  bor 

ienyoda” . Shoir butun vujudi bilan his qilayotgan va talpinayotgan mehr-u oqibat 

■nan  xokisor ona va  jonajon  Vatan tushunchalarida  jipslashadi.  Bu hamjihatlik 

fercha  qavm  -   qarindoshni,  qoshu  qaboqni,  do‘stu  yomi  va  nihoyat  butun  el-u 

natni  ohangrabodek  o ‘ziga  chorlaydi.  Y a’ni,  shoir  nazdida  ona  bu  -   faqat  unga 

■ yot bergan, qalbi mehrga limmo-lim ulug‘  zotgina emas, balki Ona bu - insonga 

pfatanini  tanitgan,  uni  o‘zligiga  qaytarib  turadigan,  imon  —  e’tiqodga,  teran 

lomirlariga,  Ota yurtga b o g iab  turadigan olam, inson zoti borki,  qoshiga hamisha 

loshiqadigan,  ammo  mehriga  hech  qonmaydigan  diydor  ramzi,  xuddi  Vatan  kabi 

[buyuk  yupanch, Vatan kabi yolg‘iz g ‘amgusordir:

Bulbul yashay olmas chamansiz, ona,

45



b on xor bo‘lgaydir vatansiz, ona

■■an barchamizga buyuk Onadir,

ЩЬиуик Vatansiz, Vatansiz, ona.

^Dchil, ey gul...”, B-3)

“0 ‘z onamdan o‘rgandim men Vatanni” deydi shoir “Buyuk muallim” nomli 

B frida. Ya’ni unga Vatanni tanitgan “buyuk muallim”lardan biri bu -  ona. Xo‘sh, 

■son onasidan qay tariqa Vatanni o‘rganadi?

K hrlari qosh-u ko'zlar bo‘ldilar,

^■tquyosh misol yuzlar bo‘ldilar.

Ifemim aro ulg‘aydilar, to‘ldilar,

b a n  yanglig* ulug‘  so‘zlar bo‘ldilar.

tpriklarim  ostlarida turgandim,

Men Vatanni shu ko‘zlardan o'rgandim.

POchil, ey gul....”, B-8)

B u  bandning  o‘zidayoq  shoiming  Vatan  haqidagi  haqiqatini,  badiiy  -  falsafiy 

■nsepsiyasini  anglaymiz.  Shoir  nazdida  Vatan  buyuk  muhabbat,  muhabbatki, 

■sonni  bu  hayotda  tutib  turguvchi,  muhabbatki,  unga  qanot  ato  etgan,  yuksak 

paqsadlar  yo‘lida  parvoz  qilishga  shaylaguvchi...  Bu  muhabbatni  esa  dardkash 

eaning qalb qo‘ridan topamiz, undan sevishni, jonfidolikni o‘rganamiz.

Sirojiddin 

Sayyidning  lirik  qahramoni  tabiatan  vatanparvar  inson.  Ona 

■rtga, tug‘ishgan jonajon xalqiga, uning o‘tmishi, buguni, keldajagiga, uning aql 

feakovati va mehriga muhabbat lirik qahramonning qon — qoniga singib ketgan va 

■xuddi shunday hayotiy tutumga  boshqalami  ham da’vat etadi:

Baysalar ham bir -  biriga suykaladi,



g, hatto chumoli ham to‘y qiladi.

[huh hasad ko‘ksingizda kuy chaladi?

■nngizni qizg‘anmang bir — biringizdan.

hil, ey gul...”, B-105)

boridagi  satrlardan  shoir  poetikasida  “maysa”,  “chumoli”  obrazlari  tashigan 

Ц’по  ham  oydinlashmoqda.  Ushbu obrazlar  S.  Sayyidda  ko‘pincha xokisorlik, 

■fagil  ozodaligi  ramzi  bo‘lib  keladi.  Yani,  xokisor,  ko‘ngli  turfa  g‘arazlardan 

HKia  insonlar  ko‘p  boMgan  bu  yurtda  ko‘ksida  hasadni  ko‘tarib  yurgan 

krtdoshlarini 

tushunmaydi, 

tushunishni  istamaydi  shoir,  balki  ulami  yana 

—flirga,  e’tiborga,  insoniylikka  da’vat  etadi.  Umuman,  shoiming  Vatan 

Hrzusidagi  ijodida gulu  giyoh,  sunbulu  rayhon  iforli gul,  tomir otgan  o‘simlik 

Lrki  “fayz  ila  fazlu  farog‘at,  tinchlik  og‘ushida”gi  go‘zal  VATAN  timsoli 

Bttib keladi:

■ng'im ichra gullagan zardoli, jiydam sen o‘zing,

penbul-u rayhon iforli gul qasidam sen o‘zing,

[Rishtayi jonim o‘zingsan, nuri diydam sen o‘zing,

[Ey Vatan, jon-u dilim, jon-u dilim  nomingdadir,

petti osmon jilvasi bir nurli ayyomingdadir.

rO ch il, ey gul,...M, B-227)

Sirojiddin  Sayyid  Vatanni  sevib  kuylaydi,  yonib  sevadi,  o‘zidan  kechib 

kvadi. Shu ishq bilan u Vatanga birlashib ketadi, o‘zini Vatanda topadi:

O'zingdan ichkari kir, dilga kirgil,

Na bordir jon va tandan tashqarida?

Vatan ichra safarlar ayla, ey dil,

47



g W lm a s  Vatandin tashqarida. 

d ey gul...”, B-132)

bk'chi  jon  va  tandan,  ya’ni  moddiylikdan  tashqarida,  qalb  ko‘zlari  ko‘ra 

4 h g a n ,  ruh  va  dil  uyg‘ongan  ondagina  haqiqiy  Vatan  ishqini  his  qilish 

Jfcn lig ig a  ishonadi  va  bu  nazmdan  u  viqorli  tog‘lari  mag‘rur,  osmoni 

V g (on,  ko‘z  ochgan  buloqlari  shifobaxsh,  qo‘rg‘onlari  baland,  minorlari 

Jh m a n d ,  tuprog‘i  saxiy,  bag‘rida  eski  yaralari  zirqirasa-  da  kelajakka  olg‘a 

W layotgan  ozod  Vatanni  bor  vujudi  bilan  quchgisi,  gardini  ko‘ziga  surgisi, 

fc ig a   bosh  qo‘ygisi,  uning  havosidan  simirayotganiga,  ayni  damda  zaminiga

■   qo‘yib  turganiga  shukronalar keltiradi,  ko‘ngli  to‘lib  ketadi.  Nogoh  shoirga 

к  

b o 4


lib  “Handalakbo‘y  tuproq,  bug‘doybo‘y  Vatan”  deb  uni  erkalaydi,  unga 

psianadi.  Chunki  bu  she’rlar  shunchaki  quruq  madhiyadan  iborat  yalang‘och 

b r ia r  emas, balki eng inja tuyg‘ular qo‘zg‘atgan ilhom ifodasidir va u qalbimizda 

fczi mavjud bo‘lgan go‘zal muhabbat -  Vatan ishqini alangalatadi.

I  “Menga  muhabbat  qalam  tutqazdi,  keyinroq bu tuyg‘u  yurt  ishqiga,  Vatan 

k g is ig a  aylandi”  deb e’tirof etgandi  shoir Iqbol Mirzo.  Darhaqiqat,  uning badiiy 

ksotida Vatan  uchun  katta  mas’ullikni  his  etgan,  xalqning  ori,  g‘ururi  ,  buguni, 

■ ra s i, 

qadr-qimmati  uchun  qayg‘urgan  qalbi  uyg‘oq  farzand  kechinmalarining 

kdasi  bo‘lgan  she’rlar  bisyor.  Shoiming  lirik  qahramoni  uchun  “Vatan” 

■phunchasining negizida tengsiz go‘zal diyor, jannat bilan raqobatlashuvchi o‘lka 

Irmas, 


fidokor xalq turadi. Ya’ni,  Vatanni  sevish -  uning  buguni  uchun xizmat 

faish, ertasi uchun qayg‘urish, muqaddas sha’ni va shon -  sharafi uchun kurashish 

Hokorlikdir shoir nazdida:

Boshing egib, ta’zim ayla, shukrona ayt,

Seni guldek erkalagan chaman uchun.

fesmonlarda yurgan bo‘lsang, tuproqqa qayt,

Aytgil, do‘stim, nima qildik Vatan uchun?!

48



pAytgil, do‘stim,...”, B-3)

rAytgil, do‘stim, nima qildik Vatan uchun?!” -  ushbu so‘zlar she’ming sarlavhasi, 

par  bandning  oxirida  takrorlanib  kelgan  so‘roq  -   xitob  bo'lishi  bilan  birga 

fc im in g   ijtimoiy  -   falsafiy  nuqtai  nazarining  ta’sirchan  badiiy  ifodasi  hamdir. 

fce’rda  chaman,  gul,  tuproq,  Ulug‘  inson,  yo‘l, yaproq,  tayoq,  zarrin  choponlar, 

Ь

  axtargan,  go‘shtxo‘rlar  kabi  obraz  va  obrazli  ifodalar  borki,  ular  shoiming 



k a jo n   Vatanga  jo ‘shqin  muhabbatini,  yurtdoshlarini  shu  yurt  uchun  yonib 

K hashga  chorlovini  sodda  va  ta’sirchan  badiiy  ifodalashga  juda  qo‘l  kelgan. 

Hbol Mirzo qalamidan paydo bo‘lgan poetik obrazlar insoniyat o‘tmishiga befarq 

Btm agan,  o‘z  Vatani,  xalqi  tarixini  yaxshi  biladigan,  uning  san’ati, 

bdaniyatidan yaxshi  xabardor zakovatli  shaxsning original  badiiy topilmalaridir. 

rAsotirda  kelar: 

nayza  ko‘tarib,  Emi  teshib  chiqar  mitti  pahlavon.  Bu  arpa 

■eg‘doyga  qadimgi  ta’rif,  Ezgulik  lashkari  ,  demak,  g‘alla-don”  -   “To‘yona” 

^ p rid a   g‘alla  mustaqilligiga  erishgan  yurtimizning,  bir  mavsumdan  bir  yillik 

Bovonlikni  qo‘lga  kiritgan  xalqimizning  muvaffaqiyatidan  o‘zida  yo‘q  shod 

B lg a n   insonning kechinmalari  tasvirlangan.  Sirasini  aytganda,  bu  haqda  barcha 

^■rlarim iz  o‘z  so‘zlarini  aytganlar.  Ammo,  donni  “ezgulik  lashkari”  deb  topib 

H ish   faqat Iqbol  Mirzogagina xos.  “Yemi  teshib  chiqqan mitti pahlavon”  degan 

n d ir obrazni yaratgan donishmand elning shoiri  bepoyon dalada  saf tortgan rizq 

»«p‘zimiz  bug‘doyni  “ezgulik  lashkari”  deb  ataydi  va o‘quvchi  bunday yorqin, 

■cginal  o ‘xshatishlardan  zavqlanish  bilan  birga  xalqimizning  serbo‘yoq  tilidan, 

^ ■  adabiy  merosidan  birmuncha  xabardor  ham  bo'ladi.  Mirishkor  xalqimizning 

B n u s h   maishati,  to‘y  —  marakasi,  rizq-ro‘zi  azaldan  don  bilan  bog‘liqligi, 

fcollitepadan  sirli  ko‘zada  topilgan  bir hovuch  bug‘doy  bizga o ‘ttiz besh  asrlik 

pcsan  ekanligi,  “Keng  fe’l,  yumshoq  ko'ngil,  qadoq  kafti  bor”  bo‘lgan  elimiz 

Hbun “ezgulik lashkari”ning bugungi ulkan xirmoni katta shodiyona bo‘lishi bilan 

■ Б 2  bir  vaqtlardagi  eski  g‘ussalariga  malham  ham  ekanligi  she’rda  shunday 

K z a l  tarzda  ifodalanadi:  “B ir  zamon  kandikdan  bug‘doy  ag‘darib,  Egalik 

’ .lmay o‘tganing haqqi, 0 ‘zing paxta ekib, oqlik axtarib, Xirmonbegi kunni 

p an in g   haqqi -  Uylaring  bug‘doyga  to‘lib  turibdi!  Oltintus tovlanar dala-

49



adir. 

Q uyoshing  non  tu tib   kulib 

turibdi, 

Q a d rd o n   y erin g d a  topm ishsan 

h d r ! ” 

(“ Aytgil, 

do‘stim,...’\   B-4)  Shoir  ijodidan  tarixiy  yodgorliklar,  voqea- 

■disalar,  afsona  va  haqiqatlar  bilan  bog‘liq  obrazlar  ko‘p  uchraydi  va  bunday 

Lc?azlar,  yuqorida  e’tirof  etganimizdek,  tarixdan  xabardorlik,  undan  hikmatlar 

■tash,  o‘tmish  hodisalaridan  xulosalar  chiqarish  bilan  birga  bugungi  real 

■ unlam ing  real  hayotini  kuzatishdan,  umumlashtirishdan  tug‘ilgan.  Xususan, 

■epalik”  she’rida  Vatanimiz  olis  o‘tmishida  muayyan  harbiy-siyosiy  vazifalar 

K argan,  hozirda  “bir  uyum  tuproqqa  o‘xshar”  tepaliklar  shoirda  o‘zgacha  bir 

Bychan  lirik kayfiyat  uyg‘otadi.  Bugun  xoki  “nomsiz tepaliklar  ko‘ksida  qat-qat 

^■uglarga  chulg‘angan”  ajdodlarimizga  o‘z  davrida  bu  tepaliklar  “najot 

Bpaliklari”  bo‘lib xizmat  qilgan.  Ya’ni,  “Yuksalib  qaramoq  imkonin bergan Olis 

knzillarga,  zov-daralarga”;  “Qabariqlar  -   najot  tepaliklari:  To‘dalar  izg‘irkan 

b ‘tarib yalov, Xabarlar yo‘llagan  ichki yurt sari Tepaliklar uzra tebrangan olov”. 

Man a  shu  tarixiy  haqiqat  bugungi  avlodga  o‘zligini  yo‘qotib  qo‘ymasligi  uchun 

B iyoq bo‘lguvchi “yuraktepalar”lozim, degan o‘ychan fikrni paydo qiladi shoirda:

[Mana, siz, har toshdan topgan falsafa,

JSizki, yangi zamon emizgan avlod,

Ota tepalikka qayting bir da’fa,

■nutmang, shundadir hayot va mamot!

■bqiqatdan ham,  bugun  har bir fikrlovchi  inson  zimmasida juda og‘ir mas’uliyat 

inki  bilan,  butun  dunyo  tashvishlarini  ortgan  holda  hayot  kechirmoqda.  Tobora 

ro'rgimchak to‘ri”  ya’ni, internet tarmoqlariga o‘ralib borayotgan dunyo bu ulkan 

ixborot  almashuv  ummonidan turfa  maqsadlarda  foydalanayotgan  bu  zamonada 

shoimi Vatani va bugungi avlod taqdiri xavotirga soladi:

Aqlingiz olmasin havoyi visol,

Jodugar olamga bo‘lmang mahliyo.

|T o‘rxaltaga tushgan handalak misol

50



Bpm chak to‘riga o‘ralmish dunyo.

w rxaltaga  tushgan  handalak  misol  *  biqinib  borayotgan  “jodugar”  dunyoga, 

feroyi visolga aldanib qolmaslik uchun, manfaatlar to‘qnashganda vijdon yarador 

'lib  qolmasligi  haqqi,  urchib  borayotgan  dushman  qarshisida  ongu  tafakkumi 

berib  qo‘ymaslik  vajidan  “yuraktepalarga  gulxan  yoqingiz”,  deb  hayqiradi 

Bwr. Toki bu tepalikda gurkiragan olov bilan:

Wofil yuraklarga yuboring xabar,

htudroq yuraklami tilib o‘tsin nur.

■basal havoni bo‘g‘masin zahar,

■angu ozod bo‘lsin yurt va tafakkur!

FAytgil, do‘stim,...”, B-5-6)

■ayotimizdagi  muhim  va  murakkab  ijtimoiy-siyosiy,  axloqiy masalalami  chuqur 

Bglash Iqbol Mirzo she’rlarida inson talqiniga tom ma’noda zamonaviy mh baxsh 

bgan.  Uning  nazarida  tobora  torayib,  taraqqiylik  bilan  birga  g‘arbona 

■adaniyatlar-u qarashlar chatishib borayotgan dunyomizda eng yuksak qadriyat bu 

ft Ona  Vatan  va  jafokash  xalqdir.”Mutlaq  haqiqat  ham  sening  qalbingda, 

So‘zing  so‘z,  hukmdir  bugun  hukming  ham.  Faqat  teranroq  boq  ,  anglagil, 

nngla,  Xalqim  sening  o‘zing  eng  buyuk  hakam!” 

deydi  shoir  o‘zining 

rYo‘l”(B-117-123)  nomli  turkum  she’rida.  Shoir  chuchmal  suxandonligu  quruq 

madhiyabozlikdan  qochadi  va  chinakam  obrazli  tafakkur  asosida  jahoniy 

biqyoslarda  fikrlaydi.  U  butun  olam  haqida, jamiki  insoniyat to‘g‘risida,  uning 

pddiyatlarga to‘la hayoti, qudrati va ojizligi, orzu-umidlari va tashvishlari, buguni 

kra  kelajagi  to‘g‘risida  o‘ylaydi.  Balki  shu  sababmi,  Iqbol  Mirzo  she’rlarida 

jma’nodor  umumlashmalarga, 

teran  falsafiylikka  intilish  kuchli.  “Hududni 

fbilmaydi  ozod tumalar,  Shamollar oshadi  chegara -  haddan.  Bahor na hujjat,  na 

■nuhmi bilar, Chegara bilmaydi aslida Vatan!” deb yozganida shoir Inson va Vatan 

lushunchalarining mohiyatiga nazar tashlaydi va bunda u qo‘shni mamlakatlaming

51




Download 2,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   50




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish