kbim an gar yirog‘ingman, Vatan” yoki “Vatan desam, ko‘z oldimga onam
■rigan, Ona desam, vujudimda paydo Vatan” degan misralaridanoq shoiming
V atan” hamda Ona” tushunchalariga munosabati ayon bo‘ladi. “Inson yashar
lo'p azobu Uqubat bor dunyoda. Insondir u — toki mehru Oqibat bor
ienyoda” . Shoir butun vujudi bilan his qilayotgan va talpinayotgan mehr-u oqibat
■nan xokisor ona va jonajon Vatan tushunchalarida jipslashadi. Bu hamjihatlik
fercha qavm - qarindoshni, qoshu qaboqni, do‘stu yomi va nihoyat butun el-u
natni ohangrabodek o ‘ziga chorlaydi. Y a’ni, shoir nazdida ona bu - faqat unga
■ yot bergan, qalbi mehrga limmo-lim ulug‘ zotgina emas, balki Ona bu - insonga
pfatanini tanitgan, uni o‘zligiga qaytarib turadigan, imon — e’tiqodga, teran
lomirlariga, Ota yurtga b o g iab turadigan olam, inson zoti borki, qoshiga hamisha
loshiqadigan, ammo mehriga hech qonmaydigan diydor ramzi, xuddi Vatan kabi
[buyuk yupanch, Vatan kabi yolg‘iz g ‘amgusordir:
Bulbul yashay olmas chamansiz, ona,
45
b on xor bo‘lgaydir vatansiz, ona
■■an barchamizga buyuk Onadir,
ЩЬиуик Vatansiz, Vatansiz, ona.
^Dchil, ey gul...”, B-3)
“0 ‘z onamdan o‘rgandim men Vatanni” deydi shoir “Buyuk muallim” nomli
B frida. Ya’ni unga Vatanni tanitgan “buyuk muallim”lardan biri bu - ona. Xo‘sh,
■son onasidan qay tariqa Vatanni o‘rganadi?
K hrlari qosh-u ko'zlar bo‘ldilar,
^■tquyosh misol yuzlar bo‘ldilar.
Ifemim aro ulg‘aydilar, to‘ldilar,
b a n yanglig* ulug‘ so‘zlar bo‘ldilar.
tpriklarim ostlarida turgandim,
Men Vatanni shu ko‘zlardan o'rgandim.
POchil, ey gul....”, B-8)
B u bandning o‘zidayoq shoiming Vatan haqidagi haqiqatini, badiiy - falsafiy
■nsepsiyasini anglaymiz. Shoir nazdida Vatan buyuk muhabbat, muhabbatki,
■sonni bu hayotda tutib turguvchi, muhabbatki, unga qanot ato etgan, yuksak
paqsadlar yo‘lida parvoz qilishga shaylaguvchi... Bu muhabbatni esa dardkash
eaning qalb qo‘ridan topamiz, undan sevishni, jonfidolikni o‘rganamiz.
Sirojiddin
Sayyidning lirik qahramoni tabiatan vatanparvar inson. Ona
■rtga, tug‘ishgan jonajon xalqiga, uning o‘tmishi, buguni, keldajagiga, uning aql
feakovati va mehriga muhabbat lirik qahramonning qon — qoniga singib ketgan va
■xuddi shunday hayotiy tutumga boshqalami ham da’vat etadi:
Baysalar ham bir - biriga suykaladi,
g, hatto chumoli ham to‘y qiladi.
[huh hasad ko‘ksingizda kuy chaladi?
■nngizni qizg‘anmang bir — biringizdan.
hil, ey gul...”, B-105)
boridagi satrlardan shoir poetikasida “maysa”, “chumoli” obrazlari tashigan
Ц’по ham oydinlashmoqda. Ushbu obrazlar S. Sayyidda ko‘pincha xokisorlik,
■fagil ozodaligi ramzi bo‘lib keladi. Yani, xokisor, ko‘ngli turfa g‘arazlardan
HKia insonlar ko‘p boMgan bu yurtda ko‘ksida hasadni ko‘tarib yurgan
krtdoshlarini
tushunmaydi,
tushunishni istamaydi shoir, balki ulami yana
—flirga, e’tiborga, insoniylikka da’vat etadi. Umuman, shoiming Vatan
Hrzusidagi ijodida gulu giyoh, sunbulu rayhon iforli gul, tomir otgan o‘simlik
Lrki “fayz ila fazlu farog‘at, tinchlik og‘ushida”gi go‘zal VATAN timsoli
Bttib keladi:
■ng'im ichra gullagan zardoli, jiydam sen o‘zing,
penbul-u rayhon iforli gul qasidam sen o‘zing,
[Rishtayi jonim o‘zingsan, nuri diydam sen o‘zing,
[Ey Vatan, jon-u dilim, jon-u dilim nomingdadir,
petti osmon jilvasi bir nurli ayyomingdadir.
rO ch il, ey gul,...M, B-227)
Sirojiddin Sayyid Vatanni sevib kuylaydi, yonib sevadi, o‘zidan kechib
kvadi. Shu ishq bilan u Vatanga birlashib ketadi, o‘zini Vatanda topadi:
O'zingdan ichkari kir, dilga kirgil,
Na bordir jon va tandan tashqarida?
Vatan ichra safarlar ayla, ey dil,
47
g W lm a s Vatandin tashqarida.
d ey gul...”, B-132)
bk'chi jon va tandan, ya’ni moddiylikdan tashqarida, qalb ko‘zlari ko‘ra
4 h g a n , ruh va dil uyg‘ongan ondagina haqiqiy Vatan ishqini his qilish
Jfcn lig ig a ishonadi va bu nazmdan u viqorli tog‘lari mag‘rur, osmoni
V g (on, ko‘z ochgan buloqlari shifobaxsh, qo‘rg‘onlari baland, minorlari
Jh m a n d , tuprog‘i saxiy, bag‘rida eski yaralari zirqirasa- da kelajakka olg‘a
W layotgan ozod Vatanni bor vujudi bilan quchgisi, gardini ko‘ziga surgisi,
fc ig a bosh qo‘ygisi, uning havosidan simirayotganiga, ayni damda zaminiga
■ qo‘yib turganiga shukronalar keltiradi, ko‘ngli to‘lib ketadi. Nogoh shoirga
к
b o 4
lib “Handalakbo‘y tuproq, bug‘doybo‘y Vatan” deb uni erkalaydi, unga
psianadi. Chunki bu she’rlar shunchaki quruq madhiyadan iborat yalang‘och
b r ia r emas, balki eng inja tuyg‘ular qo‘zg‘atgan ilhom ifodasidir va u qalbimizda
fczi mavjud bo‘lgan go‘zal muhabbat - Vatan ishqini alangalatadi.
I “Menga muhabbat qalam tutqazdi, keyinroq bu tuyg‘u yurt ishqiga, Vatan
k g is ig a aylandi” deb e’tirof etgandi shoir Iqbol Mirzo. Darhaqiqat, uning badiiy
ksotida Vatan uchun katta mas’ullikni his etgan, xalqning ori, g‘ururi , buguni,
■ ra s i,
qadr-qimmati uchun qayg‘urgan qalbi uyg‘oq farzand kechinmalarining
kdasi bo‘lgan she’rlar bisyor. Shoiming lirik qahramoni uchun “Vatan”
■phunchasining negizida tengsiz go‘zal diyor, jannat bilan raqobatlashuvchi o‘lka
Irmas,
fidokor xalq turadi. Ya’ni, Vatanni sevish - uning buguni uchun xizmat
faish, ertasi uchun qayg‘urish, muqaddas sha’ni va shon - sharafi uchun kurashish
Hokorlikdir shoir nazdida:
Boshing egib, ta’zim ayla, shukrona ayt,
Seni guldek erkalagan chaman uchun.
fesmonlarda yurgan bo‘lsang, tuproqqa qayt,
Aytgil, do‘stim, nima qildik Vatan uchun?!
48
pAytgil, do‘stim,...”, B-3)
rAytgil, do‘stim, nima qildik Vatan uchun?!” - ushbu so‘zlar she’ming sarlavhasi,
par bandning oxirida takrorlanib kelgan so‘roq - xitob bo'lishi bilan birga
fc im in g ijtimoiy - falsafiy nuqtai nazarining ta’sirchan badiiy ifodasi hamdir.
fce’rda chaman, gul, tuproq, Ulug‘ inson, yo‘l, yaproq, tayoq, zarrin choponlar,
Ь
axtargan, go‘shtxo‘rlar kabi obraz va obrazli ifodalar borki, ular shoiming
k a jo n Vatanga jo ‘shqin muhabbatini, yurtdoshlarini shu yurt uchun yonib
K hashga chorlovini sodda va ta’sirchan badiiy ifodalashga juda qo‘l kelgan.
Hbol Mirzo qalamidan paydo bo‘lgan poetik obrazlar insoniyat o‘tmishiga befarq
Btm agan, o‘z Vatani, xalqi tarixini yaxshi biladigan, uning san’ati,
bdaniyatidan yaxshi xabardor zakovatli shaxsning original badiiy topilmalaridir.
rAsotirda kelar:
nayza ko‘tarib, Emi teshib chiqar mitti pahlavon. Bu arpa
■eg‘doyga qadimgi ta’rif, Ezgulik lashkari , demak, g‘alla-don” - “To‘yona”
^ p rid a g‘alla mustaqilligiga erishgan yurtimizning, bir mavsumdan bir yillik
Bovonlikni qo‘lga kiritgan xalqimizning muvaffaqiyatidan o‘zida yo‘q shod
B lg a n insonning kechinmalari tasvirlangan. Sirasini aytganda, bu haqda barcha
^■rlarim iz o‘z so‘zlarini aytganlar. Ammo, donni “ezgulik lashkari” deb topib
H ish faqat Iqbol Mirzogagina xos. “Yemi teshib chiqqan mitti pahlavon” degan
n d ir obrazni yaratgan donishmand elning shoiri bepoyon dalada saf tortgan rizq
»«p‘zimiz bug‘doyni “ezgulik lashkari” deb ataydi va o‘quvchi bunday yorqin,
■cginal o ‘xshatishlardan zavqlanish bilan birga xalqimizning serbo‘yoq tilidan,
^ ■ adabiy merosidan birmuncha xabardor ham bo'ladi. Mirishkor xalqimizning
B n u s h maishati, to‘y — marakasi, rizq-ro‘zi azaldan don bilan bog‘liqligi,
fcollitepadan sirli ko‘zada topilgan bir hovuch bug‘doy bizga o ‘ttiz besh asrlik
pcsan ekanligi, “Keng fe’l, yumshoq ko'ngil, qadoq kafti bor” bo‘lgan elimiz
Hbun “ezgulik lashkari”ning bugungi ulkan xirmoni katta shodiyona bo‘lishi bilan
■ Б 2 bir vaqtlardagi eski g‘ussalariga malham ham ekanligi she’rda shunday
K z a l tarzda ifodalanadi: “B ir zamon kandikdan bug‘doy ag‘darib, Egalik
’ .lmay o‘tganing haqqi, 0 ‘zing paxta ekib, oqlik axtarib, Xirmonbegi kunni
p an in g haqqi - Uylaring bug‘doyga to‘lib turibdi! Oltintus tovlanar dala-
49
adir.
Q uyoshing non tu tib kulib
turibdi,
Q a d rd o n y erin g d a topm ishsan
h d r ! ”
(“ Aytgil,
do‘stim,...’\ B-4) Shoir ijodidan tarixiy yodgorliklar, voqea-
■disalar, afsona va haqiqatlar bilan bog‘liq obrazlar ko‘p uchraydi va bunday
Lc?azlar, yuqorida e’tirof etganimizdek, tarixdan xabardorlik, undan hikmatlar
■tash, o‘tmish hodisalaridan xulosalar chiqarish bilan birga bugungi real
■ unlam ing real hayotini kuzatishdan, umumlashtirishdan tug‘ilgan. Xususan,
■epalik” she’rida Vatanimiz olis o‘tmishida muayyan harbiy-siyosiy vazifalar
K argan, hozirda “bir uyum tuproqqa o‘xshar” tepaliklar shoirda o‘zgacha bir
Bychan lirik kayfiyat uyg‘otadi. Bugun xoki “nomsiz tepaliklar ko‘ksida qat-qat
^■uglarga chulg‘angan” ajdodlarimizga o‘z davrida bu tepaliklar “najot
Bpaliklari” bo‘lib xizmat qilgan. Ya’ni, “Yuksalib qaramoq imkonin bergan Olis
knzillarga, zov-daralarga”; “Qabariqlar - najot tepaliklari: To‘dalar izg‘irkan
b ‘tarib yalov, Xabarlar yo‘llagan ichki yurt sari Tepaliklar uzra tebrangan olov”.
Man a shu tarixiy haqiqat bugungi avlodga o‘zligini yo‘qotib qo‘ymasligi uchun
B iyoq bo‘lguvchi “yuraktepalar”lozim, degan o‘ychan fikrni paydo qiladi shoirda:
[Mana, siz, har toshdan topgan falsafa,
JSizki, yangi zamon emizgan avlod,
Ota tepalikka qayting bir da’fa,
■nutmang, shundadir hayot va mamot!
■bqiqatdan ham, bugun har bir fikrlovchi inson zimmasida juda og‘ir mas’uliyat
inki bilan, butun dunyo tashvishlarini ortgan holda hayot kechirmoqda. Tobora
ro'rgimchak to‘ri” ya’ni, internet tarmoqlariga o‘ralib borayotgan dunyo bu ulkan
ixborot almashuv ummonidan turfa maqsadlarda foydalanayotgan bu zamonada
shoimi Vatani va bugungi avlod taqdiri xavotirga soladi:
Aqlingiz olmasin havoyi visol,
Jodugar olamga bo‘lmang mahliyo.
|T o‘rxaltaga tushgan handalak misol
50
Bpm chak to‘riga o‘ralmish dunyo.
w rxaltaga tushgan handalak misol * biqinib borayotgan “jodugar” dunyoga,
feroyi visolga aldanib qolmaslik uchun, manfaatlar to‘qnashganda vijdon yarador
m 'lib qolmasligi haqqi, urchib borayotgan dushman qarshisida ongu tafakkumi
berib qo‘ymaslik vajidan “yuraktepalarga gulxan yoqingiz”, deb hayqiradi
Bwr. Toki bu tepalikda gurkiragan olov bilan:
Wofil yuraklarga yuboring xabar,
htudroq yuraklami tilib o‘tsin nur.
■basal havoni bo‘g‘masin zahar,
■angu ozod bo‘lsin yurt va tafakkur!
FAytgil, do‘stim,...”, B-5-6)
■ayotimizdagi muhim va murakkab ijtimoiy-siyosiy, axloqiy masalalami chuqur
Bglash Iqbol Mirzo she’rlarida inson talqiniga tom ma’noda zamonaviy mh baxsh
bgan. Uning nazarida tobora torayib, taraqqiylik bilan birga g‘arbona
■adaniyatlar-u qarashlar chatishib borayotgan dunyomizda eng yuksak qadriyat bu
ft Ona Vatan va jafokash xalqdir.”Mutlaq haqiqat ham sening qalbingda,
So‘zing so‘z, hukmdir bugun hukming ham. Faqat teranroq boq , anglagil,
nngla, Xalqim sening o‘zing eng buyuk hakam!”
deydi shoir o‘zining
rYo‘l”(B-117-123) nomli turkum she’rida. Shoir chuchmal suxandonligu quruq
madhiyabozlikdan qochadi va chinakam obrazli tafakkur asosida jahoniy
biqyoslarda fikrlaydi. U butun olam haqida, jamiki insoniyat to‘g‘risida, uning
pddiyatlarga to‘la hayoti, qudrati va ojizligi, orzu-umidlari va tashvishlari, buguni
kra kelajagi to‘g‘risida o‘ylaydi. Balki shu sababmi, Iqbol Mirzo she’rlarida
jma’nodor umumlashmalarga,
teran falsafiylikka intilish kuchli. “Hududni
fbilmaydi ozod tumalar, Shamollar oshadi chegara - haddan. Bahor na hujjat, na
■nuhmi bilar, Chegara bilmaydi aslida Vatan!” deb yozganida shoir Inson va Vatan
lushunchalarining mohiyatiga nazar tashlaydi va bunda u qo‘shni mamlakatlaming
51
Do'stlaringiz bilan baham: |