Абдулла Қодирий номли Жиззах давлат педгогика институти, Магистратура бўлими

2-савол. 
 Диахроник ва синхроник тадқиқ 
методлари ҳақида нималарни биласиз? 
Жавоб:
Лингвистик тадқиқ методлари ранг-баранг 
бўлгани ҳолда фанимизда уларнинг мукаммал 
таснифи ҳалигача берилинаган. Лингвистик тадқиқ 
методлари, одатда, синхроник ва диахроник тадқиқ 
усуллари сифатида икки гуруҳга 
ажратилади.Синхроник тадқиқ ва таҳлилда тилнинг 
маълум бир даврдаги турғун ҳолати ва унинг 
ҳодисалари тадқиқ манбайи сифатида олинади. Бу 
давр ҳозирги кун ҳам, бундан бир неча аср муқаддам 
ҳам бўлиши мумкин. Синхроник таҳлилда бир даврда 

---

ёнма-ён турган лисоний ҳодисалар 
тавсифланади.Диахроник тадқиқ ва таҳлилда бир 
лисоний ҳодиса турли тараққиёт даврларида олиб 
кўрилади ва унда ҳодисалар орасида бирин-кетинлик 
(олдин-кейинлик) муносабатлари ўрганилади. 
Чунончи," Ҳозирги ( ёки ХII аср) ўзбек тилида унли 
фонемалар" тадқиқ мавзуси синхроник таҳлилга 
алоқадор бўлса, ўзбек тилида /а/ фонемасининг (ёки 
унли фонемаларнинг) тараққиёти" мавзуси диахроник 
тадқиқва таҳлилга мансубдир. 
3-савол.
 Тадқиқ усулининг анъанавий ва янги деб 
номланишига сабаб нима? 
Жавоб:
 
ллмий адабиётларда ҳар бир даврда - хоҳ 
ҳозирги кун бўлсин, хоҳ бундан икки юз йил 
муқаддам - таҳлил усулларини анъанавий (олдинги, 
эски, аввалги) ва янги (ҳозирги, замонавий) сифатида 
иккига ажратиб тасниф этишни жуда кўп учратиш 
мумкин. Бундай бўлиниш моҳиятан нотўғри, лекин 
илмий адабиётда кенг тарқалган. Ҳамма даврлардан ъ 

---

а н а в и у деганда ўша даврда кенг оммалашган, 
таълим муассасаларида оммавий равишда 
ўқитилаётган тадқиқ ва таҳлил усули тушунилган.
Янг и (ҳозирги, замонавий) атамаси билан олдинги 
тадқиқ ва таҳлил усулларининг инкори сифатида 
шаклланган тадқиқ усуллари номланган. ХVIII аср 
учун мантиқий-грамматик (Пор-Роял) таҳлил 
усуллари анаъанавий, компаративистик тадқиқотлар 
янги бўлган бўлса, ХIX асрда компаративистик 
тадқиқотлар анъанавий, ёш грамматикларнинг тадқиқ 
усули (неограмматика) янги мавқейини олди. ХХ аср 
бошларида неограмматика анъанавий номи билан 
структурализмнинг турли оқимлари янги деб аталди. 
Шу сабабли анъанавий - замонавий атамаларига жуда 
эҳтиёт бўлиш, улардан фойдаланмасликка интилиш 
лозим; ҳар бир тадқиқ усули (методи) ўз номи 
(атамаси)га эга ва ҳар бир нарсани ўз номи билан 
атаган маъқул.