Abduhamidov F. A

Xo’llash va xo’llamaslik xodisasi. 

 

        Kundalik  tajribada  suv  tomchisi  stolning  toza  sirtida  yoyilishi,  biroq 

yog’li  stol  ustida  yoyilmasligi,  deyarli  sharcha  shaklini  olishi  kuzatiladi.  

Birinchi  xolda  suv  stol  sirtini  xo’llaydi,  ikkinchi  xolda  esa  xo’llamaydi 

deyiladi.  Xo’llash  va  xo’llamaslik  xodisasi  suyuqlik  va  qattiq  jism  orasida 

o’zaro tasir kuchining namoyon bo’lishiga yaqqol misol bo’la oladi. 

        Xo’llash  xolida  suyuqlik  molekulalarining  bir  –  biri  bilan  o’zaro  tasir 

kuchi,  qattiq  jism  molekulalarining  o’zaro  tasir  kuchidan  kichik.  Bu  kuch 

tasirida  (shuningdek  og’irlik  kuchi  tasiri  ostida)  suyuqlik  qattiq  jism  sirti 

bo’ylab yoyiladi(41-rasm). 

        Xo’llamaslik  xolida  aksincha:  suyuqlik  molekulalarining  bir  –  biriga 

tortishish  kuchi  qattiq  jism  molekulalarining  o’zaro  tasir  kuchidan  katta, 

natijada  suyuqlik  shar  shakliga  yaqin  shaklni  oladi(42-rasm).  Suyuqliklar 

tomchilarining  yassilanishi  –  og’irlik  kuchi  tasiri  suyuqlik  molekulalarining 

qattiq jism molekulalari bilan o’zaro tasirlashishi natijasidir.  

        Xo’llash o’lchovi bo’lib xo’llanuvchi sirt va suyuqlik sirtiga o’tkazilgan  

urinma o’rasidagi 

𝜃 burchak xisoblanadi. Bu burchakni  xo’llanish burchagi  

yoki chegaraviy burchak deb ataladi.  

        Xo’llanish va xo’llamaslik xodisalari turmushda va texnikada  juda katta 

axamiyat  kasb  etadi.  Agar  suv  bizning  tanamizni  xo’llamaganda  edi,  dushda 

cho’milish  befoyda  bo’lar  cho’milish  jarayonini  faqat  yutuvchi  modda 

yordamida amalga oshirish mumkin bo’lar edi. Yaxshi xo’llanishni, masalan, 

bo’yashda  va  artishda,  payvandlashda,  oqartirish  va  boshqa  texnologik 

jarayonlarda kuzatiladi. Aksincha, gidroizolyasion inshoot qurilayotganda suv 

bilan xo’llanmaydigan modda zarur bo’ladi. 

     Agar  suyuqlikni  shu  suyuqlik  bilan  xo’llanadigan  materialdan  yasalgan 

idishga quyilsa, u xolda suyuqlik sirti idish devorida egrilanadi. Suyuqlikning 

bir qismi idish devori bo’ylab ko’tariladi(43-rasm). Bu suyuqlik molekulalari- 

ning  idish  devorlari  bilan  o’zaro  tasir  kuchi  suyuqlik  molekulalarining  bir  – 

birlari bilan o’zaro tasirlashishidan katta bo’ladi. 

---

 

54 

Abduhamidov F.A. 

       Agar suyuqlikni shu suyuqlik bilan xo’llamaydigan materialdan yasalgan 

idishga quyilsa, uning sirti idish devorida 44-rasmda ko’rsatilgandek bo’ladi. 

       Suyuqlikning  qattiq  jism  bilan  tegib  turgan  chegarasi  yaqinidagi  egilgan 

sirti menisk (grekcha <> so’zidan olingan bo’lib, yarim oy degan 

manoni bildiradi).