Abduhamidov F. A

Real gazlarning ideal gazlardan asosiy farqlari. 

      Fikran ideal gazning siqilishiga doir tajriba qilib ko’ramiz. Faraz qilaylik, 

silindrda porshen ostida ideal gaz bor. Bu gazni izotermik siqamiz. Ideal gaz 

molekulalari  xajmga  ega  emas  va  u  bir  –  biri  bilan  o’zaro  tasirlashmagani 

uchun  gazni  qanchalik  siqmaylik,  xech  qanday  xodisa  sodir  bo’lmaydi:  gaz 

(o’z xolicha) gazligicha qoladi. 

     Ideal gazni -   sinashni davom ettiramiz. 

Yana  xech  qanday  o’zgarish  sodir  bo’lmaydi.  Gaz 

o’z xolicha qoladi. 

     Qisqasi:  ideal  gaz  parametrlari  istalgancha 

o’zgarganda xam u gazligicha qoladi. 

     Real  gazlar  o’zlarini  juda  boshqacha  tutadi. 

Bunga  ishonch  xosil  qilish  uchun  tekshirilayotgan 

gaz qo’zg’aluvchan porshenli juda mustahkam yalti 

roq  silindr  ichiga  joylashtiriladi.  Gaz  qisilganda 

isigani sababli issiqlikni tarqatish va gaz temperatu- 

rasini doimiy saqlash uchun silindr termostat ichiga 

joylashtiriladi. Gaz sekin siqilganda uning tempera- 

turasi  termostatga  issiqlik  berishi  xisobiga  doimiy 

qoladi va jarayon izotermik bo’ladi. Tajriba boshla- 

nishida gaz bosimi mos ravishda Boyl – Mariott qonuniga muvofiq o’zgaradi. 

Bu bosqich grafikda 1-2 izoterma tarzida tasvirlangan. Biror paytdan boshlab 

(grafikdagi  2  nuqta)  gaz  xajmining  keyingi  kamayishi  uning  bosimining 

ortishiga  olib  kelmaydi.  Bu  vaqtda  silindr  devorlarining  sirtida  suyuqlik 

---

 

43 

Molekulyar fizika 

tomchilarini  ko’rishimiz  mumkin.  Binobarin,  gazning  bir  qismi  suyuqlikka 

aylanadi, endi silindrda bir vaqtda gaz xam, suyuqlik xam bo’ladi. 

      Gazning keyingi siqilishi uning massasini kamayishiga va suyuqlik massa- 

sining ortishiga sababchi bo’ladi. Bunda bosim o’zgarmaydi (2-3 izobara). 

       Nixoyat,  gazning  xammasi  suyuqlikka  aylanadi.  Suyuqlikni  siqishga 

urinib  ko’rish  bosimni  keskin  ortib  ketishiga  olib  keladi.  Bosimning  ortishi 

suyuqlik  molekulalari  shunchalik  kichik  masofaga  yaqinlashishidan  dalolat 

beradiki, bunda ularning keyingi yaqinlashishlari molekulalarning bir-biridan 

itarishish kuchlarining keskin ortib ketishiga olib keladi. 

       Molekulyar  nuqtai  nazaridan  gazning  suyuqlikka  aylanishi  molekulalar 

bir-biriga  juda  yaqinlashganda  ularning  o’zaro  tortishish  kuchlari  yuzaga 

kelishidan  dalolat  beradi.  Molekulalar  go’yo  bir-biriga  yopishib  ketgandek 

bo’ladi va modda suyuq xolatga o’tadi. 

      Gazni  siqish  bo’yicha  tavsiflangan  tajriba  real  gaz  suyuqlikka  aylanishi 

mumkinligini  ko’rsatadi,  gaz  va  suyuqlik  bu  ayni  bir  moddaning  ikki  xolati 

(ikki fazasi)dir. 

      Real gazlarning xar doim istalgan bosimlarda gaz xolicha qoladigan ideal 

gazlardan asosiy farqi shundan iborat.