Abduhamid nurmonov

D .  Zidianuvchi  aV olarning  m a’no  farqlash  kuchiga  ko‘ra 
zidlanish  turlari
Z id la n u v c h i  a ’z o la rn in g   m a 'n o   farq lash   ku ch ig a  k o ‘ra 
z id la n ish la r  doim iy  va  m o ‘tadillashgan  tu rla rg a   a jra tila d i. 
Zidlanishlarning  bunday  tasnifi  til  sistemasining  aniq  sharoitda 
yuzaga  chiqishiga-funksiyalashuviga  asoslanadi.  Sistema-funksiya 
tamoyiliga amal  qiladi.
75
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Til  sistemasidagi  zidlanuvchi  a ’zolar  nutq jarayonida  muayyan 
sintagmatik munosabatga kirishganda ham zidlanishga asos bo‘lgan 
belgini  saqlab  qolsa,  doimiy  zidlanish,  aksincha,  saqlab  qolmasa, 
mo ‘tadillashgan zidlanish sanaladi.  M asalan, o ‘zbek tilida so‘z oxiri 
jarangli  va  jarangsiz  undoshlar  zidlanishi  uchun  kuchsiz  vaziyat 
sanaladi.  Ana  shu  vaziyatda  zidlanuvchi  a'zolar zidlanish  belgisini 
yo‘qotadi,  m o‘tadillashadi:  Masalan,  bob-bop,  tog‘-toq.
M o‘tadillashgan  zidlanish  ham  barcha  zidlanishlar  kabi  faqat 
fonologik  sath  uchungina  xos  emas.  U larnm g  barchasi  tilning 
ham m a sathlarida uchraydi. Jumladan, birlik va ko‘plik morfemalari 
o'rtasidagi zidlanish hurmat ma'nosini ifodalaganda m o‘tadillashadi.