Abduhamid nurmonov

Nutqiy faoliyat 
(Languegc) solsiallik bilan  individuallikni o'zida 
birlashtirgan  murakkab  jarayon  ckanligini  e'tiro f  etadi.  U  o ‘zaro 
dialcktik  aloqada  bo ‘lgan  til  (La  langue)  va  nutq  (parole)  ning 
munosabatidan  tashkil  topgan  butunlik  ekanligini  izchil  ravishda 
ilmiy  asoslab  berdi.
F.de  Sossyur  uchun  har  bir  xususiy  dalil  butun  tarkibida  qat'iy 
o'rnini olishini  ifodalab beradigan  universal,  fundamental  tamoyil- 
larni  belgilash  m uhim   edi.  Ana  shu  tamoyillar  nima  edi?
A.A.Xolodovichning ko‘rsatishicha,  Sossyurning asosiy tayanch 
nuqtasi  semiologiya  deb  nom lanuvchi  alohida  ijtimoiy  fanning 
b o 'lish i,  uning  o ‘rganish  obyekti  jam iy at  to m o n id an   foyda- 
lanilayotgan  belgilarning  um um iy  nazariyasi  bo ‘lishi  lozimligini 
ko‘rsatishdir.  Sossyur lingvistikani  «alohida turdagi belgilar haqidagi 
fan» deb hisoblaydi va uni scmiologiyaning muhim tarm og‘i sifatida
1 Sossyur Fde.  O'sha asar,  43-bct.
29
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

e ’tiro f etadi.  Til  eng  murakkab  va  eng  keng  tarqalgan  semiologik 
sistema ekanligini  ta'kidlaydi.
Til  har  qanday  semiologik  sistema  kabi  m a’lum  bir  sharoitda 
rivojlanadi  va b a’zan  halok bo ‘ladi.  Shuning  uchun  uni  sharoitdan 
uzib  olib  bo'lm aydi.  Shu  bilan  birga  u  o ‘zining  ichki  tuzilisli 
xususiyatiga  ega  b o ‘ladi.  Bu  esa  Sossyurning  e ’tiro f  etishicha, 
lingvistikarri  ikki  turga  —  tashqi  va  ichki  lingvistikaga  b o ‘lishni 
taqozo etadi.
Tasliqi  lingvistika  tilning  yasliashi  uchun  zarur  bo‘lgan  tasliqi 
shart-sharoitlarni  o ‘rganadi.
Ichki  lingvistika esa o ‘zi o'rganayotgan obyektning icliki tuzilishi 
va  xususiyatini  o ‘rganadi.
F.de  Sossyurning  o ‘qigan  m a'ruzalari  ana  shu  tartibga  asos- 
lanadi.
Ichki  lingvistikaning  o ‘rganish  obyekti  nutqiy  faoliyatdir.
N u tq iy   faoliy at
F.de  Sossyur  nutqiy  faoliyat  (Languege)  ning  individuallik  va 
sotsialllk  belgilarini  o'zida  mujassam  etgan  butunlik  ekanligi  va 
uning  til  (Langue)  —  nutq  (parole)  munosabati  birligidan  tashkil 
topishini  ta'kidlaydi.  U  nutqiy  faoliyatni  quyidagicha  ifodalaydi: