Abdufattox abdugapparov

1.7. Cholg‘u ijrochiligining uslubiy va musiqiy pedagogik muammolari
 
Reja: 

---

 
120 
1. Ijro mahorati ustida ishlashning umumiy yo‘llari. 
2. Musiqiy asarlar ustida ishlashning umumiy yo‘llari. 
3. Ta’limning turli bosqichlarida dars o‘tish uslubi. 
4. Uy vazifasini mustaqil bajarishni to‘g‘ri tashkil qilish. 
 
Kalit  so‘zlar:  xalq  cholg‘ulari,    cholg‘uchi,  tanbur,  nay,  sao,  tutek,  kaval, 
sibizga, ney, deka, rezanator, maqom, lad. 
 
1. Ijro mahorati ustida ishlashning umumiy yo‘llari 
 
Musiqiy  pedagogika  tajribasida  o‘quvchining  musiqiy  va  ijrochilik 
jihatlarini bir-biri bilan bog‘lagan holda rivojlantirish muhim shartlardandir. Ularni 
farqini  bilish  uchun  avval  ijrochilik  mahoratiga  oid  jihatlarni  ko‘rib  chiqamiz. 
Bularga: 
a) ijrochi lablarining ishi; 
b) ijrochilik nafasi; 
v) tilning harakati; 
g) barmoqlar harakati va ularni rivojlantiruvchi omillar kiradi. 
Ushbu  omillar  ham  turlicha  bo‘lib,  birinchi  navbatda  ularni  rivojlantirish 
uchun puflama va kamonli cholg‘ularda cho‘zimli tovushlarni, mezrobli va nohunli 
cholg‘ularda bidratma ijrolarni har kuni ertalab chalish maqsadga muvofiqdir. 
Mashg‘ulotning birinchi kuni har bir tovushni ff da 
Ikkinchi kuni pp ff pp 
Uchinchi kuni pp da chalish zarur 
Mashg‘ulotning birinchi kuni har bir tovushni ff da 
Ikkinchi kuni pp ff pp 
Uchinchi kuni pp da chalish zarur 
Mashg‘ulotning birinchi kuni har bir tovushni ff da 
Ikkinchi kuni pp ff pp 
Uchinchi kuni pp da chalish zarur 

---

 
121 
Maqom  pardalari  asosida  tuzilgan  musiqiy  bo‘laklar.  Gamma,  turli 
mashqlar,  ya’ni  gammalar,  arpedjio,  uch  tovushliklar  va  ularning  aylanmalari 
tushuniladi. 
Ijrochilarda  ko‘p  yillik  o‘qish  va  o‘qitish  tajribalari  davomida  gammalar 
chalish  tamoyillari  shakllanib  qoladi  va  ular  o‘z  an’analariga  ega.  Bu  tamoyillar 
quyidagilardan iborat: 
a)  gammalarning  turlari  diatonik,  major,  minor,  tabiiy,  garmonik,  melodik, 
xromatik va butun tonlardan tuzilganlari; 
b)  maqom  pardalarida  tuzilgan  zamzama,  gulpartav,  qochirim,  nola,  molish 
va shu kabi melizimlarni xar hil aylanishlari turli pardalarda qilinganlari; 
v)  mashq  chalishda  cholg‘u  asbobining  to‘liq  tovush  ko‘lami  (diapozoni)ni 
qamrab olinishi; 
g)  har  xil  ritmik  ko‘rinishda,  ya’ni  gamma  ikki  oktava  chalinsa  kvartollar 
bilan, ikki yarim yoki uch oktava chalinsa triollar bilan shakllanishi; 
d)  evropa  musiqy  tili  bilan  aytganda  gammalarni  detache,  legato,  staccato, 
marcato, portato kabi turli shtrixlarda ifodalash; 
e) f, p, sf, fp kabi har xil dinamik belgilar bilan chalish; 
j) turli barmoq bosishdagi ijrochilik holatlarini qo‘llagan holda chalish bilan 
ijrochilik mahorati rivojlantiriladi. 
Mashq  chalishning  yuqorida  ko‘rsatilgan  tamoyillari  O‘zbekiston  Davlat 
konservatoriyasi professori, R.qosimov, I.Toshpo‘latova, R.Samadovlarning o‘quv 
qo‘llanmalarida yoritilgan. 
Mashq  chalishdan  asosiy  maqsad  tovush  intonatsiyasining  tozaligi  va 
sofligini  yaxshilash  ustida  ishlash,  zarblarning  tezligini  oshirish,  nafas  texnikasini 
rivojlantirish, shtrixlarni aniq shakllantirish, izchil tovushlarning usul jihatidan bir 
tekisda, ravon mutanosib kelishini ta’minlashdan iboratdir. 
Ijrochilik  mahoratini  rivojlantirishda  nafaqat  gammalar  balki  mashqlarning 
ham  ahamiyati  katta  bo‘lib,  bunda  intervallari  keng,  sakrashli,  barmoqlar  uchun 
noqulay barmoqlarning ijrochilik holatini o‘zlashtirish, murakkab usulli aylanmali, 
har xil bezaklarni qo‘llash uchun mo‘ljallangan mashqlar katta rol o‘ynaydi. 

---

 
122 
Shuningdek, badiiy ijrochilik maqsadini ko‘zlab ijod qilingan mashqlar ham 
ko‘plab  uchraydi.  Mashg‘ulotlar  davomida  ustoz  shogirdiga  mashqlarning  asosiy 
uslubiy  yo‘nalishini  aniq  belgilab,  ma’lum  bir  maqsadni  ko‘zlagan  holda 
bastalanganligini  tushuntirishi  lozim.  Bunda  ijrochilik  mahorati  badiiy  asarning 
mazmunini  ochishdagi  maqsad  emas  balki  vosita  ekanligini  o‘quvchilar  tushunib 
yetmog‘i kerak. 
O‘quvchining mustaqil tayyorlanishida ijrochilik texnikasini rivojlantiruvchi 
mashg‘ulot uchun vaqtni to‘g‘ri taqsimlashi ham katta ahamiyatga ega.