Abdufattox abdugapparov

3.
 
Ansamblda cholg‘uchilar tarkibi 
 
О‘zdavfilarmoniya qoshidagi ashula va raqs ansambli. Shu ansambl qoshida 
nay, chang, prima-rubob, qashqar rubobi, afg‘on rubobi, bas va kontrabas dutorlar, 
g‘ijjak  va  doyra  chaluvchi  15  ijrochidan  iborat  kо‘p  ovozli  cholg‘u  ansambli 
tuzilgan edi. 
Ansambl  cholg‘u  qismining  asosiy  negizini  A.  Maqsudov  (nay),  S. 
Yо‘ldoshev  (g‘ijjak),  B.  Sharipov  (doyra),  U.  Hamidov  (afg‘on  rubobi)  kabi 

---

 
134 
tajribali cholg‘uchilar tashkil etgan. Ansamblning repertuari nihoyatda rang-barang 
bо‘lgan.  Ansamblning  musiqa  rahbari,  bastakor  X.  Rahimov  qardosh  xalqlar 
musiqalarini  cholg‘ulashtirdi.  Ansambl  Moskvada  (1951)  bо‘lib  о‘tgan  о‘zbek 
adabiyoti va san’ati dekadasida muvaffaqiyatli qatnashdi. Uzoq yillar davomida M. 
Turg‘unboyeva,  G.  Izmaylova,  Q.  Mirkarimova,  E.  Yо‘ldoshev,  I.  Ergashev,  K. 
Ismoilova  kabi  ajoyib  ijrochilar  ansambl  bilan  hamkorlik  qilishdi.  Ansamblning 
konsert chiqishlari Respublikaning kо‘pgina shahar va viloyatlarida muvaffaqiyatli 
о‘tdi.  1957  yilda  ashula  va  raqs  ansambli  tarqatib  yuborilganligiga  qaramay, 
sо‘nggi  yillarda  u  asos  bо‘lib,  bir  necha  yangi:  «Bahor»,  «Shodlik»,  «Lazgi», 
«Gо‘zal», «Uyg‘ur ansambli» singari ijodiy jamoalar tuzildi. 
«Bahor»  xalq  raqs  ansambli  (1957)  Mashhur  raqqosa,  baletmeyster,  xalq 
artisti  M.  Turg‘unboyeva  (1913–1978)  uzoq  yillar  mobaynida  ansamblning 
tashkilotchisi  va  badiiy  rahbari  bо‘lib  keldi.  Jamoaning  cholg‘uchilari  orasida 
changchi B. Aliyev (u musiqa rahbari ham), naychi R. Hamdamov, doyrachilar Q. 
Dadayev,  T.  Sayfiddinov,  rubobchi  X.  Lutfullayev,  qо‘shnaychi  B.  Sobirov  kabi 
ajoyib musiqachi ijrochilar ishlagan. 
Ansamblning  cholg‘uchilar  tarkibi  turli  xil  kuylarning,  jumladan  uning 
rahbari B. Aliyevning asarlarini mohirona ijro etishi bilan ajralib turardi. Ansambl 
repertuaridan,  shuningdek,  bastakor-kuychilar  M.  Mirzayev  va  Y.  Rajabiylarning 
«Paxta», «О‘zbek valsi», «Uch dugona» kabi asarlari, «Namangan olmasi», «Besh 
qarsak»,  «Tanovor»,  «Bayot»  kabi  о‘zbek  xalq  raqslari  joy  olgan.  1973  yilda 
ansambl  jamoasi  Davlat  mukofoti  sohibi  bо‘ldi.  Ansamblning  cholg‘uchilari  B. 
Aliyev va Q. Dadayevlar ham shu mukofot bilan taqdirlandilar. 
О‘zbekiston  davlat  filarmoniyasining  «Shodlik»  ashula  va  raqs  ansambli 
(1958). Uning tarkibi 12 cholg‘uchidan  iborat bо‘lib,  unga  uzoq  yillar  mobaynida 
О‘zbekistonda  xizmat kо‘rsatgan artist,  g‘ijjakchi Sayfiddin Yо‘ldoshev  rahbarlik 
qildi (u «Orom», «Nay g‘azali» kabi cholg‘u kuylarining muallifi hamdir). 
О‘zbekiston  davlat  filarmoniyasining  «Lazgi»  ashula  va  raqs  ansambli 
(1958). 20  yil  mobaynida О‘zbekiston  xalq artisti Gavhar Rahimova ansamblning 
tashkilotchisi va badiiy rahbari bо‘lib keldi. Uning tarkibida xalq cholg‘ulari (nay, 
chang,  rubob,  dutor,  g‘ijjak,  doyra  va  akkordeon)  bor  edi.  Jamoaning  vazifasi 

---

 
135 
о‘zbek xalq  musiqasi, qardosh xalqlar ashula va raqslarini targ‘ib qilishdan iborat 
edi. Dastlab jamoaga N. Jumaniyozov, keyinroq О‘zbekistonda  xizmat kо‘rsatgan 
artist, rubobchi    O. Otajonov hamda R. Sharipova rahbarlik qildilar. 
О‘zbek  davlat  filarmoniyasi  «Gо‘zal»  vokal  xoreografik  ansambli  (1973). 
Taniqli  bastakor  M.  Tojiyev  uning  birinchi  rahbari  bо‘ldi.  Bu  jamoa  yosh 
iste’dodlar  va  Respublika  ijrochilik  san’ati  yutuqlarini  targ‘ib  qilish  niyatida 
tuzilgan  edi.  Ansamblning  cholg‘uchilari  tarkibigaT.  Sobirov  (chang),  SH. 
Yо‘ldoshev  (g‘ijjak),  D.  Kimyogarov  (nay),  M.  Madumarov  (qashqar  rubobi),  T. 
Fattohov  (dutor-bas)  va  R.  Akbarbekov  (doyra)  kabi  iste’dodli  sozanda  ijrochilar 
kirdi. 
50-yillarda  Respublika  konsert  hayotida  yangi  ijrochilik  jamoalari  - 
О‘zbekiston televideniye va radioeshittirish davlat qо‘mitasi qoshida maqomchilar 
va dutorchi qizlar ansambllari tuzildi. 
20  yil  mobaynida  О‘zbekiston  xalq  artisti,  akademik  Y.  Rajabiy 
maqomchilar  ansamblining  (1959)  tashkilotchisi  va  rahbari,  mashhur  bastakor, 
musiqachi,  О‘zbekistonda  xizmat  kо‘rsatgan  san’at  arbobi  F.  Sodiqov  esa 
ansamblning  badiiy  rahbari  bо‘lib  faoliyat  olib  bordilar.  Ijodiy  jamoa  an’anaviy 
ijrochilik san’atiga asoslanib Buxoro Shashmaqomi, uning Farg‘ona - Toshkentcha 
varianti  va  о‘zbek  xalq  musiqasining  eng  mashhur  namunalarini  ijro  etdilar. 
Hozirda  maqomchilar  ansambli  cholg‘usi  tarkibiga  nay,  chang,  qonun  ruboblar, 
tanbur, sato1,  dutorlar, g‘ijjaklar va doira kiritilgan. 
1984  yildan  esa  О‘zbekiston  xalq  artisti  A.  Ismoilov  ansamblning  badiiy 
rahbari etib tayinlandi. 
Mashhur  musiqachi  bastakor  lirik  qо‘shiqlar  va  cholg‘u  kuylari  muallifi, 
О‘zbekiston  xalq  artisti,  ajoyib  g‘ijjakchi  G‘.  Toshmatov  dutorchi  qizlar 
ansamblining  (1979)  tashkilotchisi  va  rahbari  bо‘ldi.  Tinglovchilarii  ansambl 
ijrochilik repertuarining  о‘ziga  xosligi  va rang-barangligi rom etadi.  Ansamblning 
о‘ziga xos hususiyati shundaki, dutorchi qizlar xalq an’anasini saqlab kelmoqdalar: 
ular dutor chalish bilan birga qо‘shiq ham aytishadi. Ayrim hollarda ularniig ijrosi 
                                                             
1
  Сато – узун грифли торли-камончали чолғу. Тембрининг жаранглаши инсон овозига, альт жаранглашга 
яқин. 

---

 
136 
yakkaxon  raqqosalarga jо‘r  bо‘lish  vazifasini bajaradi  («Xorazm  lazgisi»,  «Doyra 
dum-dum»).  Jamoada 22 cholg‘uchi (dutorchi, changchi, qonunchi, doyrachi) bor. 
Toshkent  davlat  konservatoriyasi  changchilar  ansambli  tarkibida  chang 
oilasiga  mansub  pikkolo,  an’anaviy,  tenor,  bas  va  kontrabas  changlar  kiradi. 
Ansambl  repertuaridan  turli  mualliflarning  100  dan  ortiq  asarlari  о‘rin  olgan. 
Changchilar  ansambli  1970  yili  Moskvada  о‘tkazilgan  bolalar  va  о‘smirlarni 
musiqiy-estetik  tarbiyasi  bо‘yicha  xalqaro  anjumanda  qatnashish  huquqiga  ega 
bо‘ldi. Anjuman sо‘ngida ansambl diplom bilan taqdirlandi. 
1972  yilda  yana  bir  ansambl  -  g‘ijjakchilar  kvarteti  tinglovchilar  hukmiga 
havola etildi. Uning tarkibi B. Rasulov (g‘ijjak), B. Yaminov (g‘ijjak), X. Komilov 
(qо‘biz-bas)  va  M.  Toshmuhamedov  (g‘ijjak-alt)  dan  iborat.  M.  Toshmuhamedov 
ansamblni  tuzish  tashabbuskori  bо‘ldi.  G‘ijjakchilar  kvarteti  musiqaning  yangi 
shakli  sifatida  muvaffaqiyatli  konsert  ijrochilik  faoliyati  olib  bordi,  mehnat 
jamoalari, о‘quvchi yoshlar, radio va telekо‘rsatuvlarda chiqishlar qilgan. 
Toshkent  davlat  konservatoriyasining  g‘ijjakchilar  kamer  ansambli  (1984)  
ham  M.  Toshmuhamedov  tashabbusi  bilan  tuzildi.  Uning  tarkibida  18  cholg‘uchi 
bо‘lib, ulardan 12 nafari - g‘ijjakchi, 3 nafari g‘ijjak-altchi,  2 nafari qо‘biz-baschi, 
1 nafari qо‘biz-kontrabaschi. 
Sо‘nggi  paytda  konsert  tashkilotlarida,  musiqa  bilim  yurtlarida,  musiqa 
havaskorlari  tо‘garaklarida  turli  tarkibdagi  kо‘povozli  ansambllar  tuzilishi 
maqsadga  muvofiq  ekanligini  kо‘rsatmoqda.  Ansambl  ijrochiligi  tajribasi 
ansambllarning  oqilona  guruhlarini  tashkil    qilishni  taqozo  etmoqda.  Chunonchi, 
ular  quyidagilardir:  a)  damli  cholg‘ular  ansambli  (ikkita  qо‘shnay,  ikkita  nay);  b) 
chang  oilasiga  mansub  chang  kvarteti  yoki  kvinteti  (bitta  pikkalo,  ikkita  chang, 
tenor  yoki  bas  chang)  v)  mizrobli  cholg‘ular  seksteti:  2  ta  prima-rubobi,  qashqar 
rubobi,  afg‘on  rubobi,  dutor  bas  va  dutor  kontrabas;  g)  dutor  oilasidan  iborat 
ansambl: 2 ta prima, 4 ta alt, 2 ta bas va 1 ta kontrabas; d) g‘ijjaklar kvarteti yoki 
kvinteti:  2  ta  g‘ijjak,  g‘ijjak-alt,  g‘ijjak  bas  va  g‘ijjak  (qо‘biz)  kontrabas;  ye) 
aralash ansambllar: 1 ta  nay, 1  ta qо‘shnay, 1 ta chang,  2 ta qashqar rubobi, 2 ta 
afg‘on  rubobi  va  1  ta  doyra.  Bu  ansambl  tarkibi  ham  kо‘povozli,  ham  an’anaviy 
о‘zbek xalq musiqasini ijro eta oladi. 

---

 
137 
Ansambllarning asosiy qamchiligi repertuar muammosi bо‘lib qolmoqda. Bu 
bilan О‘zbekiston bastakorlari, yetakchi mutaxassislar, Respublikaning musiqa oliy 
va  о‘rta  maxsus  bilim  yurtlari  о‘qituvchilari  original  asarlar  yaratish,  shuningdek 
о‘zbek  xalq  musiqalarinn  moslashtirish  va  qayta  ishlash  orqali  yaqindan 
shug‘ullanishlari zamon talabi hisoblanadi.