Abdufattox abdugapparov

 
1.4. ljrochilikning nazariy va amaliy asoslari
 
Reja: 
1.
 
Ijrochilikning pedagogik, psixologik asoslari. 
2.
 
Ijrochilik nafasi. 
3.
 
Qo‘l va barmoqlar harakati, uning ahamiyati va rivojlantirish yo‘llari 
 
Kalit  so‘zlar:  pedagogika,  psixologiya,  ijrochilik  nafasi,  qo‘l  va  barmoqlar 
harakati, iste’dod, maqom, lad. 
 
1.
 
Ijrochilikning pedagogik, psixologik asoslari. 
Jahon  umummusiqiy  pedagogika  tajribasida  musiqa  cholg‘ularini  chalishga 
qiziquvchi  nomzodlar  qobiliyatini  sinab  ko‘rishning  turli  yo‘llari  mavjud  bo‘lib, 
birinchi  navbatda  uning  musiqiy  eshitishi,  kuyni  eslab  qolishi  va  usul  sezgisi 
aniqlanadi.  Bunda  nomzod  cholg‘u  asbobida  chalingan  tovushni  ovozda  takrorlay 
olmasa  yoki  qoniqarsiz  aytsa,  buning  sababi  uning  oldin  qo‘shiq  aytmagani  yoki 
fortepianoni  eshitib  ko‘rmagani  va  tovush  xususiyatini  tushuna  olmayotgani 
bo‘lishi  mumkin.  Shuningdek,  bolani o‘qituvchi  yoki komissiya  oldida  tortinishi, 
o‘zini  yo’qotishi,  hayajonlanishi  natijasida  o‘z  qobiliyatini  to‘la  namoyon  qila 
olmayotganligini ham hisobga olish kerak. 
Iste’dodni  dastlabki  musiqiy  qirralarini  namayon  qilish  uchun  nomzodlar 
guruhlari  bilan  har  xil  sinovlar,  musiqiy  musobaqalar  o‘tkazgan  holda  eng 
iqtidorlilarini  va  qobiliyatlilarini  tanlashga  imkon  yaratish  zarur.  Ushbu  tanlovda 
ularga o‘zini erkin tutish, qo‘shiq aytish va raqs tushishdan tortinmaydigan muhit 
yaratilsagina  bola  o‘ziga  tanish  bo‘lgan  qo‘shiqni  bexato  kuylashi,  yoki  she’rni 

---

 
59 
yoddan  ifodali  o‘qishi  mumkin  va  bu  katta  ahamiyatga  ega.  Chundan  keyin 
o‘qituvchi  tomonidan berilgan kuy  yoki tanish qo‘shiqni boshqa pardada kuylatib 
uning  ovozidagi  parda  tozaligi  (intonasiya)  va  tovush  oraliqlari  (intervallar, 
ayniqsa tersiya, kvarta, kvinta va h.k.) ning tozaligini aniqlash mumkin. 
Musiqiy  xotirasini  sinash  uchun  bolaga  ikki,  to‘rt  takt  hajmdagi  kuyni 
cholg‘u asbobida chalib berib, kuylash so‘raladi. 
Nomzodning  usulni  sezish  qobiliyatini  tekshirganda  unga  tanish  bo‘lgan 
usulni  takrorlatiladi  keyin  esa  sekin  asta  notanish  va  murakkabroq  usullarni 
chaldirib sinab ko‘riladi. Ushbu jarayon muvaffaqiyat bilan yakunlangandan keyin 
bolaning tana tuzilishi va jismoniy rivojlanishini hisobga olgan holda va asosan o‘z 
xohishiga  qarab  ma’lum  damli,  mizrobli,  tirnama  yoki  zarbli  cholg‘uda  o‘qishga 
tavsiya qilish mumkin. 
Milliy  cholg‘ular  chalishni  o‘rganmoqchi  bo‘lgan  nomzodlar  jismoniy 
barkamol, nafas yo‘llari, o‘pkalari toza va sog‘lom, tish va jag‘lari, lab va chakka 
mushaklari,  barmoqlari  va  tana  tuzilishi  normal  rivojlangan  bo‘lishi  juda  muhim. 
Damli  cholg‘ularda  o‘qitishga  tanlanadigan  nomzodlar  10-12  yoshga  kirgan 
bo‘lishlari maqsadga muvofiq. Ammo keyingi yillarda mamlakatimizda 6-7 yoshli 
bolalarni  dutor,  doira  rubob  kabi  boshlang‘ich  tayyorgarlikdan  o‘tkazish  orqali 
milliy cholg‘ularda o‘qitish tajribasi qo‘llanilmoqda. Nomzodlar jismoniy sog‘lom, 
tana tuzilishi normal rivojlangan bo‘lishi bilan birgalikda milliy cholg‘ularning har 
biriga  alohida  tanlanadi.  Eng  asosiysi  har  bir  nomzod  u  yoki  bu  cholg‘uda  o‘z 
xohishiga  qarab  o‘qisa,  uning  barcha  jihatlari  shu  cholg‘uga  mos  kelsa,  bunday 
mashg‘ulot  ustozga  ham,  shogirdga  ham  birday  zavq  keltiradi  va  muvaffaqiyatlar 
garovi bo‘lishi muqarrar.