Abdufattox abdugapparov

Matyusuf  Xarratov
  (1889-1953)    changni  takomillashtirish  ustida  ish-ladi. 
O‘sha  paytda  mavjud  chang  ki-chik  diapazon  va  diatonik  tovushqa-torga  ega 
bo‘lib, unda professional kompozitorlar asarlarini ijro etish imkoni ancha mushkul 
edi.  U  changni  takomillashtirish,  ya’ni  davr  talabiga  moslashtirish  ustida  o‘ylay 
boshlaydi. Izlanishlar natijasida changning yuqori registrini qo‘shimcha torlar bilan 

---

 
94 
bo-yitish    hisobiga    kengaytiradi.    Cholg‘dagi    bunday  o‘zgarishlar  musiqa 
jamoatchiligi tomonidan maqullanadi. 
1935-yili Matyusuf Xarratov O‘zbekiston radiokomiteti qoshi-dagi ansamblga 
ishga kiradi. Chang sozi uning eng sevimli musi-qa cholg‘ularidan biri edi. Lekin, 
bu  cholg‘u  diapazonining  kichikligi  va  diatonik  tuzilishi  unda  turli  xalqlarning 
asarlarini  ijro  etishga  imkon  bermas  edi.  Aytib  o‘tish  joizki,  oldingi  changlar 
diatonik tovushqatorda  va  ixcham shaklda  ishlangan edi. Cholg‘u-ning  noqulaylik 
tomonlaridan  yana  biri  –  har  bir  yangi  asarni  ijro  etishdan  oldin  uni  qaytadan 
(nayga qarab) sozlash kerak edi.  
M.Xarratovning  yaxshi  xislatlaridan  biri  shu  ediki,  u  doim  yangi  narsalarni 
o‘rganish,  malakasini  oshirish  ustida  ishlardi.  Mashhur  sozanda  bo‘lishiga 
qaramay,  u  1936-yili  Toshkent  davlat  konservatoriyasiga  kompozitsiya  sinfi 
bo‘yicha  tayyorlov  bo‘li-miga  o‘qishga  kiradi.  Natijada  serqirra  ijodkor  nafaqat 
mohir  sozanda  va  sozgar  usta,  balki  chiroyli  kuylarni  bastalash  mahora-tiga  ham 
ega  bo‘ladi.  1982-yili  O‘zbekiston  radiosi  orqali  maho-ratli  changchilar  Rustam 
Ne’matov  va  Fazilat  Shukurova  ijrosida  yangragan  “Yoshlik  valsi”  shular 
jumlasidandir. 
Matyusuf  Xarratov  1937-yilda  Moskvada  bo‘lib  o‘tgan  O‘zbe-kiston 
adabiyoti  va  san’ati  kunlari  munosabati  bilan  N.Mironov  rahbarligida  xalq 
cholg‘ulari orkestri tarkibida changchi sozanda sifatida ishtirok etadi. Shuningdek, 
Belorussiya  respublikasida  bo‘lib  o‘tgan  konsertlarda  ham  qatnashadi.  “Sayil  va 
kolxoz  to‘yi”  inssenirovkasidagi “Mustahzod  ufori”  raqsi  uning  musiqasi  asosida 
sahnalashtirilgan.  M.Xarratov  o‘z  ijodini  keyingi  yillarda  O‘zbek  davlat  opera  va 
balet teatri qoshidagi sozandalar ansam-blida sozanda sifatida davom ettiradi. 
Benazir ustoz, serqirra ijodkor M.Xarratov 1944-yilda o‘zbek madaniyatining 
taraqqiyotidagi barakali xizmatlari va yosh sozandalarni tarbiyalashdek