A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

73­ rasm.
Seleksiya natijasida yetishtirilgan 
bug
‘
doyning past bo
‘
yli, serhosil navi 
tarkibida yuqori sifatli kleykovina (B) 
mavjud. Dastlabki nav (A).
B
A

---

144
SELEKSIYA  ASOSLARI
VI BO‘LIM
maq  sa  dida amalga oshiriladi. Bunday  duragaylash keyinchalik qat’iy tan­
lash bilan qo‘shib olib borilganda zotning xususiyatlarini yaxshilashga im­
kon yaratadi.
Hayvonlarning  har  xil  zotlarini  yoki  o‘simliklarning  navlari  hamda 
turlararo  chatishtirishda  hosil  bo‘lgan  birinchi  avlod  duragayi  hayotiy 
xususi yat lari  bir  muncha  yuqori  bo‘lishi  va  kuchli  rivojlanishi  bilan  farq 
qiladi. Bu hodisa duragay kuchi yoki geterozis deyiladi. Bunda ko‘pchilik 
genlar  geterozigotali  holatga  o‘tadi  va  dominant  genlarning  qulay  o‘zaro 
ta’siri vujudga keladi. Hozirgi zamon seleksiyasining erishgan yutuqlaridan 
biri  —  duragaylarning  turlararo  bepushtligini  bartaraf  qilish  yo‘llarini 
ishlab  chiqish  bo‘ldi.  Dastlab  bu  usulni  o‘tgan  asrning  20­  yillarida 
rossiyalik  olim  G.D.  Karpyechenko  ka ram  bilan  turpni  chatishtirishda 
qo‘llashga muvaffaq bo‘ldi. Inson tomonidan yaratilgan bu yangi o‘simlik 
karamga  ham,  turpga  ham  o‘xshamagan.  Ularning  mevasi  2  qismdan 
iborat bo‘lib, yarmi karamga, yarmi turpga o‘xshardi.
Keyinchalik  esa  bug‘doy  bilan  bug‘doyiq  duragayini  olishga  muvaffaq 
bo‘lindi.  Bu  duragay  asosida  bug‘doyning  yangi  donli  yem­xashak  navi 
yaratildi,  u  bir  mavsumda  3—4  marta  o‘rib  olinadi,  300—450  s/ga  yashil 
massa beradi. Bir­biridan uzoq turlarni duragaylash yo‘li bilan yana yangi 
donli  va  yem­xashakbop  o‘simlik  —  bug‘doy  bilan  javdar  duragayi  olindi. 
Bu dura gay
 tritikale
 deb ataladi. Bug‘doy va javdarning eng yaxshi xusu­
siyatlarini  to‘plagan  bu  o‘simlik  yuqori  hosildor,  ko‘p  miqdorda  yashil 
massa  to‘playdi  va  yuksak  darajadagi  oziqlik  sifatiga  ega.  O‘simlikshunos­