A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

vodorod bog
‘
lar
 deb ataladi. Suv qutblangan 
moddalar uchun juda yaxshi erituvchi hisoblanadi.
Suv erituvchi sifatida hujayra moddalarning parchalanishini ta’minlaydi. 
Shu bilan birga hujayra faoliyati tufayli hosil bo‘lgan moddalar suv yordam-

---

56
HAYOTIY JARAYONLARNING KIMYOVIY ASOSLARI
III BO‘LIM
ida
 
tashqariga chiqariladi. Ko‘pchilik kimyoviy moddalar hujayraning tashqi 
membranasi orqali faqat erigan holda o‘tishi mumkin.
Suv toza kimyoviy modda sifatida ham o‘ta muhim ahamiyatga ega. Bir 
qator katalizatorlar ta’sirida suv gidroliz reaksiyalarini amalga oshiradi. Bu 
reaksiyalarda suvning oH
–
 va H
+
 guruhlari turli xil molekulalarning erkin 
valentligiga  birikadi.  Natijada  yangi  xususiyatga  ega  bo‘lgan  yangi  modda 
hosil bo‘ladi.
Suv  katta  issiqlik  sig‘imiga  va  issiqlikni  yaxshi  o‘tkazish  xususiyatiga 
ham ega. Shuning uchun hujayra ichidagi harorat deyarli o‘zgarmaydi yoki 
hujayra atrofidagi muhitga nisbatan juda kam darajada farqlanishi mumkin.
Mineral tuzlar. Hujayradagi anorganik moddalarning katta qismi tuzlar 
sifatida uchraydi. Ular ion holatida yoki qattiq erimaydigan tuz ko‘rinishi-
da bo‘ladi. Ion holda uchraydiganlar orasida K
+
, Na
+
, Ca
2+
 tuzlari muhim 
ahamiyatga ega. Chunki ular tirik organizmlarga xos bo‘lgan xususiyat — 
qo‘zg‘atuvchanlikni amalga oshirishni ta’minlaydi.
Hujayraning  buferlik  xususiyati  uning  ichki  qismidagi  tuzlarning  ara-
lashmasiga bog‘liq. Hujayraning ichki muhitini mo‘tadil darajada kuchsiz 
ishqoriy  holatda  saqlab  turish  qobiliyati  uning 
buferligi
  deb  ataladi.  Hu-
jayraning  ichki  muhit  buferligini  asosan  H
2
Po
–
4
    va  HPo
4
2–
 
—  anionlari 
ta’minlaydi.  Hujayra  tashqarisidagi  suyuqlik  va  qonda  buferlik  vazifasini 
h
2
Co
3
  va  HCo
–
3 
  bajaradi.  Kuchsiz  kislotalar  va  kuchsiz  ishqorlarning 
anionlari  vodorod  ionlari  hamda  gidroksil-ionlar  (oH
–
)  bilan  bog‘lanadi. 
Natijada hujayraning ichki muhiti buferlik darajasi ya’ni, pH qiymati deyarli 
o‘zgarmaydi. Ca va P ning asosiy qismi suyak to‘qimalarini hosil qilishda 
ishtirok etadi. Ulardan asosan murakkab kalsiy fosfat va murakkab kalsiy 
karbonat tuzlari ko‘rinishda foydalaniladi.