A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

 P    Gametalar    P
F
1
      
 
Gametalar   F
1
58­ rasm.
Namozshomgulda oraliq irsiylanish: 
F
2

---

109
GENETIKA  ASOSLARI
V BO‘LIM
Gametalar  sofligi  gipotezasi.
    Mendel  fikricha  irsiy  omillar,  duragay­
lar  hosil  bo‘lishida  ajralib  ketmaydi,  balki  o‘zgarmagan  holda  saqlanadi. 
Qarama­qarshi  belgilarga  ega  bo‘lgan  ota­ona  organizmlarni  chatishti­
rishdan  hosil  bo‘lgan  F
1
  duragay  o‘zida  har  ikkala  muqobil:  dominant  va 
retsessiv belgilarni  mujassam qiladi. Jinsiy ko‘payishda avlodlar o‘rtasida­
gi  bog‘lanish  jinsiy  hujayralar  —  gametalar  orqali  amalga  oshadi.  Har 
bir  gameta  juft  irsiy  omillardan  faqat  bittasiga  ega  bo‘ladi.  Urug‘lanish 
jarayonida ikkita retsessiv belgiga  ega  bo‘lgan gametaning qo‘shilishidan 
retsessiv  belgilar  fenotipda    namoyon  bo‘ladi.  Dominant  belgilarni  o‘zida 
mujassam qilgan yoki har ikki gameta, biri dominant, ikkinchisi retsessiv 
belgilarga  ega  bo‘lgan  gametalarning  qo‘shilishidan  dominant  belgili  or­
ganizm rivojlanishiga sabab bo‘ladi. 
Shunday  qilib  F
2
  bo‘g‘inda  retsessiv  belgili  organizmning  namoyon 
bo‘lishi  quyidagi  ikki  shartlarga  amal  qilinganda  paydo  bo‘ladi:  1)  agar 
du ragaylarda  irsiy  omil  o‘zgarmagan  holda  saqlangan  bo‘lsa;  2)  agar  jin­
siy  hujayra  (gameta)lar  allellar  juftidan  faqat  bittasiga  ega  bo‘lsa.  Mendel 
geterozigota  organizmlarni  o‘zaro  chatishtirganda  belgilarning  ajralishini 
genetik  jihatdan  gametalar  sofligi  va  ular  allel  genlardan  faqat  bittasini 
o‘zida saqlashi orqali tushuntirib berdi.
Gametalar  sofligi  gipotezasini  quyidagicha    izohlash  mumkin:  jinsiy 
hujayralarning  hosil  bo‘lishida  har  bir  gametalar  juft  genlardan  faqat 
bittasiga ega bo‘ladi. Bu qanday amalga oshadi?
Gametalar hosil bo‘lishida duragaylardagi gomologik xromosomalar bi­
 
rinchi meyoz bo‘linish natijasida har xil hujayralarga o‘tadi.
Bu organizm ikki xil gameta hosil qiladi.  Gametalar sofligi gipotezasi 
ajralish  qonuni  turli  genlarga  ega  bo‘lgan  gametalarning  tasodifan 
qo‘shilib qolishi natijasidir: AA, Aa, aa.