A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

  
 30- §.  Energiya almashinuvi bosqichlari

---

73
HAYOTIY JARAYONLARNING KIMYOVIY ASOSLARI
III BO‘LIM
  
 31- §.  Fotosintez
1.
2.
3.
4.
Energiya almashinuvi necha bosqichga bo‘linadi?
«Achish» atamasi qaysi hollarda qo‘llaniladi?
Spirtli achish deb nimaga aytiladi?
Kislorodli parchalanish jarayoni qanday jarayon?
organik  moddalarni  hosil  qiluvchi  organizmlardir.  Bularga  deyarli  barcha 
yashil  o‘simliklar,  suv  o‘tlari,  ba’zi  bakteriyalar  kiradi.  Avtotrof  organizm-
lar qaysi
 
energiya manbaidan foydalanishiga qarab ikki guruhga: fototrof va 
xemotroflarga  bo‘linadi.  Fototroflar  quyosh  energiyasidan,  xemotroflar  esa 
kimyoviy reaksiyalar natijasida ajralib chiqadigan energiyadan foydalanadi.
Quyosh nuri ta’sirida o‘simliklarning yashil barglarida karbonat angid-
rid bilan suvdan murakkab organik birikmalar hosil bo‘lishi 
fotosintez
 deb 
ataladi. o‘simliklarning fotosintez jarayoni Yer yuzida quyosh energiyasini 
organik birikmalarning kimyoviy energiyasiga aylantiruvchi birdan-bir vo-
sita  hisoblanadi.  o‘simliklarning  kosmik  ahamiyati  ham  ana  shundadir. 
Bu jarayonda hosil bo‘ladigan organik birikmalar tirik organizmlar uchun 
ozuqa va energiya manbai bo‘lib xizmat qiladi. Shu bilan birga fotosintez 
jarayoni atmosferani erkin kislorod bilan ham boyitadi. Fotosintez jarayo-
nini  o‘rganish  qishloq  xo‘jalik  ekinlaridan  mo‘l  hosil  olishga  ham  imkon 
yaratadi.
Yashil  o‘simliklar  fototrof  organizmlar  hisoblanadi.  Ular  hujayradagi 
xloroplastlarda  to‘plangan  xlorofill  pigmenti  yordamida  yorug‘lik  energi-
yasini  kimyoviy  energiyaga  aylantiruvchi  fotosintez  jarayonini  amalga 
oshiradi.  Bu  jarayon  quyidagicha  kechadi.  Yorug‘lik  kvantlari—fotonlar—
xlorofill molekulalari bilan o‘zaro ta’sir qiladi. Natijada mo lekulalar qisqa 
vaqt  orasida  ener giyaga  boy  «qo‘zg‘algan»  holatga  o‘tadi.  Keyin  qo‘zg‘al-
gan  moleku lalarning  ortiqcha  energiyasi  issiqlik  yoki  yorug‘lik  sifatida 
tarqaladi.  Energiyaning  qol gan  qismi  esa  suvli  eritmada  uning  dissotsiya-
lanishi  tufayli  doimo  uchray digan  vodorod  ionlariga  uzatiladi.  Yorug‘lik 
ta’sirida suv dissotsiya lanishi 
fotoliz
 deb ataladi.
h
2
o            H
+ 
 +  oH
—
.
Natijada  hosil  bo‘lgan  vodorod  kuchsiz  bog‘lar   orqali  vodorodni  ko‘-
chiruvchi organik birikmalar  bilan birikadi.
2h
+ 
 +  organik birikma            organik birikma  H
2 
.

---