A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

242T4) Oçerki 'dikoy Bçtşkiriyı.
7î») Sibir Kak Koloniya.

243 Polojenye tnorodtsev Sibiri.

244^{7 7}) Ezvümle ismi yukarıda, s. 58 de geçen Pier Kouznietsov’un esen ve Lagıfet’in «Rus himayesinde Bukhara» ve «Bukhara hudutlarında» r.am eserlerinde söylenen sözleri zikredebiliriz.

245^) «Tovarişç» gazetesi, 6.12.1907.

246^<9) Kastelıansky, Formı natsiyonalnago dvejenja v sovremennikh gosu- •darstvakh, Petersburg, 1910, s. 590.

247^8l) Bu muharebelere ait tafsilât için bk. Münir Hadi, Başkurt Tarihi Orenburg 1910; Filonesko, İstoriya Başkiriyi, Ufa 1912.
⁸") A* ^D o h r o s m y s 1 o v, Turgayskaya Oblast, İstoriçeski Oçurk. iver 1902, s. 46.
^8;{) Yine orada, s. 111.

248^0 Yine orada, s. 114.
»••) J. V i t e v s k i y, Nepleuyev i Orenburgski Kray, Kasan, 1897 s. 851. -y- »<’) «Cırav» diye hikmetli sözler söyliyen ve sözleri halk arasında yaşayıp kalan halk şâirlerine denir; M. Kaşgarî, III, 27: Y_tragx_h musikişinas ve muganni.’

249 A 1 e k t r o v, Ukazatel Literatury o Kırgtzakh. s. 157.

250 Altın Sarı, babası Toğum Han, banası Bulat Han, babası Ebülmembet Han (bk. yukarıda sayfa: 173).

251^)Riaıanov, 94.

252^)Dobrosmislov, Turgay, s. 315.

253^)Bk. H y b a k o v Musıka i pesni Musuîman Povolj’ya i Urala 1897, s. 128.

254^10ö> Dobrosmislov, Turgay, s. 324.

255Mor,) Kudaymende, babası Sultangazi, babası Bükey Han, babası Barak ilandır.
107) Şıyban Kul yine Barak oğullarından olup babası, Barağın oğlu Khan- khoca-dır, ki Çin tâbiri olup imparatordan «vang» lâkabı almış olduğumu yuka­rıda zikretmşitik.
•108) Bu cut hakkında Konşin’in hususî bir makalesi vardır. Zapishi Semi-

256palatınshago Podotdela Russh. Geogr. Obşç. t. II.
-loö) Dobrosmıslov, 346.

257³¹ °) Yine orada 345.
³¹') Yine orada 357.

258^-) Dobrosmıslov, 359. ^3ı:{) Yine orada, 362.

259^)Kemengeroğlı Tarihi, Moskova 1924, s. 31-34.

116. 
     260E, Smirno v, Sultanı Kinesarı i Sadık, Taşkent 1889; bu eserde Kine Sarının ahvali güzel anlatılmıştır. Kine Sarının mücadelesini mufassalan anlatan ay ti eser de . vardır: N. Sere d*-a, Bunt Kirgizskago Sultana Kine San Kosimovla in VestM Yevrapı. 1870 N. 8. s. 541 - 573, N. 9. s. 50-86, 1871, N. 8. s. 655-690. Yine Dobrosmıslov v. Turgaysk. obl. s. 341-375 de bir çok yeni malûmat bulunuyor.
     

261^)Telfîq, II, 527: ^ jUii

262^)N. Veselovski, Kirgizski rnzskaz o russkikh zavoyevanydkh v Turkestanskom Kraye, Petersburg 1903, s. 118.

263^)Bu zat. Ebülkhayır Hanın torunu Cantüre bn Ayçuvak’ın oğludur, ki yukarıda s. 243 Batı Kazakistan sultanları meyanmda ismi geçmiştir.

264^12s) Dobrosmislov, Turgay, s. 412.

265isi) Bu âdet, ticaret işlerini şerefsiz bir san’at sayan ve tüccarı kendi evi­ne gelmeğe mecbur etmekle mağrur olan eski bozkır aristokrasisinden kalmıştır Başkurtlarda da ayni âdet vardı; pazara gitse bile limon, iğne, iplik gibi ufak tefek şeyleri «Tatardan alırız» yani eve gelecek tüccardan alırız, diye pazardan
satın almazlardı.
ı:*2) Akhund Qurbanali, s. 390-391.

266^,r:,i) Kemengeroğlı, Tarihi, s. 26.

267⁵‘) V e t e v s k i, Nepliuyev i Orenburgski kray, s. 851.

268.138) Yejigodnik. Materiyaly ellin Statistiki Turkestanskago Kraya, III, 353.

269^) Parmiatnaya Kniga Semipcılatinskoy Obl. IV, 117, V S6. Magcan Cumabaydın Ölenderi, s. 149.

270 i) Atabek, oğlı Fazılbek, Dükçi İşan Vâqıâsi, Taşkent, 1927.

2. 
   271^İ-) ' Fazılbek, s. 23, 57'.
   

272^-’) B a r t h o 1 d, Istoriya Kultarkoy Jizni Turkestana, s. 209.

273^,r‘) Feodorov, Novıy Vostok, t. X-XI, s. 86-87.

274nc) M i n d I ,i n , Kirgizı i Revoliutsia, in Novıy Vostok, t. v 1924, s. 225-229.
Z¹⁴⁷) Çingiz nesli hakikî hanların evlâdı «münevver zündre» sıfatiyle bu kıyam hareketinden kenarda kaldıklarından «karadan (yani avamdan) han» seç— ıı?ek, ötekilere karşı bir «halk hareketi» telâkki olunmuştur.

275^) Ahmet Bâytursun ve Qırbalası, Coqtav, Moskova 1912. s. 133-154.

276^ır>0) Bk. yukarıda s. 275.’

2773M) Âdil Öikmet Beyin Doğu Türkistana ait hâtıraları «A s yad a Beş Türk» adıyla 1923 de Istanbulda Cumhuriyet gazetesinde neşredilmiştir; bk. Yeni Türkistan, 1928. N. 14-15. s. 17-20.

278^li>2) Qxzxl ıQazaqıstan, 1927. N. 5, p. 89.

279^{ u r a} r R ı s k u 1 o v, yine orada, s. 72.

280^ır>1)1916 senesi isyanı hakkında İngiliz İntellijan Servisi tarafından neş­
rolunan A. Manuel or the Turanians and Panturanism (cempiled by the Geo- graphical Section of the Naval İntellegence Division. Naval Staff Admirality,. Oxford, 1918) s. 234-289 da epey malûmat verilmiştir. Avrupada, bu isyan hak­kında neşrolunan yegâne eser budur; fakat o da, Rus hükümetinin «Yedisu Vi­lâyeti Resmî Ceridesinden (Semireçinskiya Oblastnıya Vedomosti, 1916, N. 200- 215) alınmış olduğundan, çok tarafgiranedir. [bu kitap basıldıktan sonra J. Ben­zi ng Di e W’elt des îslans. XIX. 1937. s. 116-137 de 1916 sene isyanı tarihini mu­fassal olarak yazdı]. Benim burada hülâsa ettiklerimin bir kısmı Turar Rıskulov. Şark Kurtuluş Tarihinden 1916 sene isyanları, in Novıy Vostok VI. 1925. s. 267— 270; İnqılab mecmuası, 1922. N. 2 (Yedisu) N. 4. (Türkmenistan); Alimcan oğlu,

281 sene Cızakh isyanları in Maarif ve Medeniyet Mecmuası, 1923. Bukhara. Sonkânun nüshası gibi makalelerden alınmış olup; çoğu bizzat kendi tarafımdan: toplanmış malûmattır.
^ır,r’ ) Bk. «İl» gazetesi, Moskova, 1917, N. 53.

282^ır>7) Bk. E. Feodorov. «1905 inkılâbı ve Türkistanm yerlileri». Novıy 'Vostok X-XI. 36.

283ıns) Meselâ:Chatelier, Les Musulmans Russes (Revue du Monde
Musuhnan, I, 1906, p. 146 -168) ; V a m b e r y, Consiitutional Tariars (Tne Ninet- eenth Century, 1906); yine o: Die Kulturbestrebungen der Tataren (Deutsche Rıundschau, 132, 1907); Alisov, Musulmanski vopros v Rossiıyi (Russkaya Misi,.

284 vn).

285^) Bu kongredeki mücadele için bk. A. Battal (Taymas), Kazan Türk- feri, İstanbul 1925, s. 226-227.
^3(5G) Başkurt kongresinin bu kararı, kongre kararnamelerinde basılmış ve rnuahharen «Başkurt Aymağı» mecmuasında da d, Ufa, 1925, s. 3) neşredilmiştir.

286^1GS) Bu hâdiseler, ozaman Türkiyeye de inikas etmiş, «Türk Yurdu» XIV 200 de Türkistan cumhuriyetlerinin ismi, yanlış olarak, Tinisbasev şeklinde yazıl­mıştır.
^J,;î)) .Mustafa Çokayoğlu’nun ifadesi. Yeni Türkistan, 1927f N. t, s. 10.

287^°) Gensberg, «Ferganede Basmacılık Tarihi», Nomy Vostok, X-XI,
175’e göre 21 sonkânunda.

288^~) Bk: Yeni Türkistan, 1927, N. 7, s. 9.
^17s) ¹⁹¹⁸ y^{lh 28} sonkânunda Rusyada Gregoryen takvimi kabul edilip, he­saplarda 13 gün fark olduğundan, Khokand hükümeti hâdiselerine ait kayıtlar epey karışıktır. Çünkü hâdiseleri tesbit edenler, ay günlerinin eski veya yeni he­sapla olduğunu kaydetmiyorlar. Ben burada, G. Safarov, Kolonialnaya Ravoliut- sta, Taşkent 1921, s. 71-74, 78-80 deki kayıtları aldım. Bunlar her halde eski hesaptır. Gensberg (Novıy Vostok, X-XI, s. 183 ve devamı) ise, Çanişovun «or­da» yı kuşatmasını 12 şubat ve Khokand Bolşeviklerine dışardan yardım gelme­sini 18 şubatta gösteriyor. Demek ki, bu zat yeni hesabı almıştır. Biz bu kitapta Rusya Türklerinin 1918 senesinden önceki' hayatı ve hâdiselerin, o güne kadar Rusyada kullanılmış olan Julyan takvimine göre kaydetmişindir.

289 Hâdiseleri, Başkurdüstan ve Alas Orda
ilan
[^J7t) 0u olayların ortasında bulunan Avusturyalı harp esiri Fritz W i 1 1 t o'r t , günü gününe hâtıralarını yazmış ve yurduna dönüp geldikten sonra, bu hâtıraları kitap halinde neşretmiştir (Turkestanisches Tagebuch, Wien 1930). Bu zâtin anlattığına göre, Ruslar ozaman okadar korkmuşlar, ki yüzlerce aile bu harp esirlerinin mahpus bulundukları yerlere gelerek sığınmak ve onların hima­yesinde drenlere binerek Türkistanı terketmek için hazırlanmışlardı (Bk: s. 142, .144). Bu zat (s. 141) Khokand millî hükümetini « Muvakkat Şart Hükümeti » fprovisorisehe sartisclıe Regierung) diye adlandırmaktadır].