A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Türkistan millî istiklâl bayrağı tarihî büyük türk devletlerinin kullandığı üç rengi bir araya getirmek esasında vücuda getirilmiştir:

1. 
   Eski türkçede ^u al ,, denilen narenci, turunç rengi, ki islâmiyetten önce Türkistan hakanlarının ve Uygurların resmî bayraklarının rengi idi 2) Budist türk rahiblerinin elbise rengi, kadim Kırgızların, Kıpçak- ların ve Oğuzların bayrak rengi olan kırmızı rengi, ki, Oğuzlar her­kesten önce müslüman olduklarından, müslüman Türklerin bayrak rengi olmuştur. Temürün bayrağı da bu renkte idi. 3) Çingizin bayra­ğının rengi olan beyaz_t ki Altın Orda hanlarının ve İlhanlIların bayrağı da bu renkte idi.
   

Çingizin beyaz bayrağı gibi Türkistan millî bayrağı da kenarın­dan dar mavi şerid ile çevirilmiştir.
İslâmiyetten önce de türk bayraklarında mühim yer tutan hilâl ve yıldız bilumum müslüman türk devletlerinin ve Temürün bayrağında da tersim edilmişti. Bu da Türkistan millî bayrağının merkezinde yer tutmuştur.
Bayrağın sırığının uçunda, eski Göktürklerde olduğu gibi, kurdbaşı tersim edilmiştir.
diğer taraftan Khıyva ve Merv yoluyla Türkmenlere gönderilen mümes­siller vasıtasiyle yatıştırılmıştı. Ferganede rus kızıl ordusundaki kazak taburları, Taşkendin Troysk kışlasında ve Bukharanın Karşı civarında bulunan başkurt taburları, Katta Afgan hududundaki Kuşka kalesindeki müslüman kısımları, Bukharada ve Khıyvada teşkil edilen asker ve mi­lis, o gün basmacılara iltihak emri verilir diye hazır bulunuyorlar, bas­macılara esliha ve cephane çıkarıyorlardı. Bütün geniş Türkistanın böy­le bir millî nüfuz altına alınması, XVI. ncı asırdanberi henüz görülme­miş bir haldi.
Türkiyeli zabitler ( Ferganede ihtiyat zabiti Hüseyin Suphi Bey, mülâzımısani Sabır Ahmed Bey, Sarışın İsmail Hakkı Bey) Taşkent, Bukhara, Khıyva, Kazakistan ve Türkmenistanda bulunan zabitler, Tür­kistan için her türlü fedakârlığa hazır idiler. Türkiye zabitlerinden Tür­kistan işlerinde bu kadar müessir rol oynaması da, XVI. inci asırda Kanunî Süleyman ve Şıbanlı Abdullah Han devrindenberi görülmemiş­ti. Aynı zamanda Rusların bolşevik muhalifi olan unsurları ile de Ce­miyetin teması vardı. Hattâ bolşeviklerin Türkistan erkânı harbindeki en mühim ve en mutemad adamlarından, bugün hayatta olduğundan ismi zikredilemeyen bir rus Semerkand vilâyetinde benimle ve Ferganede Şirmehmed Bek ile temasta bulunup, en mühim dakikalarda bize malû­mat veriyordu. Hattâ Ferganedeki bazı basmacıları da çok müşkil za­manlarında kurtarmıştı. Bu gibi zevat vasıtası ile Türkistanın birkaç mü­him mıntakalarjnda Rusların silâh depolarını ve radyo merkezlerini boz­mak için bombalar, demiryolu köprülerini berhava etmek için dinamit ve bazı radyo takımı gönderilmişti. Bolşeviklerin haricî vaziyeti karı­şacağı bir günde, Türkistan Merkez Millî Komitesi Türkistanın her ta­rafında birden harekete geçerek, hem askeri ele alacak ve hem bir gün­de köprüler kaldırılacak, telgraflar kesilecek bir vaziyet almıyordu. O yılda her tarafta açlık hüküm sürdüğünden «Cemiyet», açlara yardım işini yapmaya gayret etti. Bu iş için tertip olunan makine (Yedisu, Si­birya ve Bukhara hududunda çalışan açlara yardım heyetleri) aynı za­manda «Cemiyet» namına teşkilât için de güzel bir vasıta oldu. Gerçi Rusyadan getirdikleri aç Rusları bolşevikler kendi ordularında istihdam ediyorlardı ise de, Türkistanın yerli Ruslarını isyana celbetmeği il­tizam eden Rus muhitleri de vardı. Her hususta engel olan, müslüman mürtecileri. emîrciler ve o zaman itibarını tamamiyle kaybetmemiş olan ulema idi. Bunların Ferganedeki tesirleri dolayısiyle merkez komite­nin tertip ettiği asker manevrasına bazı korbaşılar ehemmiyet verme­mişlerdi. Bir iki yıl içinde bunların tamamiyle ıslahına umut vardı. Yıl