A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

vak’alarına ait hâtıralarında verilmiştir ki, nüshası benim hususî kütüphanemde bulunmaktadır.


zullahı kazandılar. Mirza Abdülkadir Muhiddinoglu taraftan olan po-, lis müdürü Muhiddin Mahdum, 300 kadar askeri ile basmacılara geçti. Şehrisebz, Düşenbe ve Hisar tarafında biraz dolaştıktan sonra, çeteci­lik ağırlıklarına tahammül .edemeden,yıl sonunda zelil bir surette Rus- iara teslim oldu.
Cemal Paşanın Bukharada bıraktığı eski türk zabitleri (Arif, iki Osman, Emin, Nafi, Mehmet Beyler) harbiye nazırı Abdülhamid Arifin idaresi altında harbiye kursları açıp, gençleri terbiye ile meşgul olmakta idiler. Polis ise, yine o zabitlerden Rıza ve Halil beylerin elinde idi. Har­biye nazırı Arifin istinat ettiği zabitler Başkurdüstandan gelen tatar ve başkurt zabit ve münevverleri Süyündükov, İbrahim İshakov, Sultanov ve arkadaşları idi. Bunları, Karşı, Şehrisebz, Guzar ve Hisar gibi yerlere göndererek, Bukhara millî Sovyet ordusu teşkili ile meşgul oldu. Fakat Feyzullahm Ruslara yaltaklanması ile bu işler de bozulmak yoluna gir­di. Bu aralık ben ve arkadaşlarım Semerkand vilâyetinde teşkilât işleri ile meşgul olduk. Türkistan merkezî komitesi Semerkanda yakın demir­yolu istasyonlarından biri yanındaki köyde buliınyordu. Teşkilâtın ka­rarı ile burada Açılbek, Behram bek ve Hemrahkul bekler oldukça mun­tazam çete teşkilâtı vücuda getirmekle meşgul oldular. Türkiyeli zabit­lerden Sabir efendi, Başkurtlardan müteveffa miralay Evhadi tşmurzin ve kaptan İbrahim İshakov, bu işlerle meşgul oldular.
Bukhara emîri Afganistana geçtikten sonra, Şarkî Bukharada Sov­yet orduları yerleşti. JELmîr taraftarları artık çetecilik yani*< basmacılığa geçtiler. Bunlardan marufları 1921 yılı haziranında Düşenbede Lakay kabilesinde İbrahim Bek, Kurgan Tepe, Kul ab . Lakay lan arasında To- gay Sarı, Dervaz Taciklerinde Işan Sultan adlı şeyh, Karategin Tacik- îerinde Fuzayl Mahdum, Belcuvan Taciklerinde Devletmend, Karatağ- da Abdurrahman Bek idi. Aralarında akıl ve fikir sahibi olan birisi varsa o da, Devletmend idi. Genç Bukhara hükümeti bunları kendi tarafına meylettirmeğe çalıştı. Hükümetin Şarkî Bukhara muhtar vekili Atakhoca ve yanındaki maarif müdürü Kari Abdullah, Külâblı Damolla Mehmed Rıza ve Başkurdüstandan gelen Mustafa Şahkul (Şakulov) basmacı­larla resmen münasebet tesis ettiler. Aslen Kasımlı olan Mustafa Şahkul. Moskova yüksek ticaret mektebinde tahsil etmiş ve inkılâp devrinde Başkurdüstan hükümetinin «yüksek iktisat idaresi». şubesinde çalışmış ve 1920 yılı ortasında diğer arkadaşlarımız ile beraber Bukharaya gel­mişti.
Mustafa Şahkul, mezkûr 1921 yılı başından 1923 yıİı eylülüne kadar Şarkî Bukharadaki bütün inkılâp hareketlerine pek samimî ve ciddî surette iştirâk edip, Enver Paşa ve Sami beyleruv nezdinde mü- _da olup g^e<??ⁿ J^e'
şavir mevkiinde bul_{unarak Q yıllarda Sarkî} Bul**", _]eme alınan hatı- kayi hakkında en doğru v_e cani, bir surette tafs>”^e _MustBfa 1 «*^ua ‘ lalarını yazmıştı Atakhoca, Kari Abdullah ^Ve ^ _Bek, Togay
tosta Belcuvan yanında Kendikürt köyünde D^eV.;^.yyom ve Sarı, Semiz kabilesi reisi Asur Bek, Karluklarm _DeVletmend af-
Katagan Mogollarından Abdürrahimler ile r_uS müdahale etme-
gan üniforması giymişti. Bunlar «Sarkî Bukharaya * Kur’an huzu- sin; sizinle anlaşırız. gençler _hükûmetini de »««*> _Mustafa ise gw >. runda andiçtiler, Atakhoca bunlarla hükümet n³"³¹³'"’ _bulundular. Yal- olmak üzere «Cemiyet» _{namına birçok m}üsahabeler _teınastB buluna­nız İşan Sultan. İbrahim Lakay ve Fuzevl Makhdum _taSdikten »tın- madılar. Fakat Atakhocanm getirdiği muahedeyi _Lakay reisler,
kaf edince, basmacılar _{silâha sarlld},lar. Bunlar, _cahil ve vahşi
İbrahim Bek ve 75 yaşmda _{Togay San} {şan S*^t8 . .. _cebinden «ce- ve mutaassıp adamlardı. Togay Sar, Mustafay- ^teh _österiyordu. Bunla-

4. 
   d» lerden kesip aldığ, adam kulakların, Ç>^kar,p. . _de idi. Togay Sa­ra «Cemiyet» in ne olduğunu anlatmak imkân h^a»^CI _hediy_e eden Mus­ri ile temasta bulunup, kendisine Kiilâb'dan cephanf
   

tafayı. bir ğece adamın, gönderip, öldürtmek ⁱ]^te , _beraber Mustafa
Eylülde rus v_e g_en_ç Bukhara askeri ve onlar ¹ etiler. Bu asker Külâbı terkederek Feyzabâda ve oradan Düşenbey® * _Düsenbeye kadar Külâbdan Feyzabâda kadar alt, gün. Feyzabâddan ^ _{V(J çok} kur- üç gün her taraftan basmacılarla muhat olarak at^e? _u#lardan 30 mit- banlar vererek yoluna devam edebildi. Feyzabâdd* _{ann yo}lda gu-