A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Abulfeda, ed. Schier, 216: jj**. ; İstakhrî, 304: ^^ yani «Çıgraq er», kş.
M. Kaşgarî, I, 389: j\£\Jiy ) . ÇigrekTer bugün bile büyük bir kabile halinde
eski yerlerinde yaşamaktadırlar (bk. Kırgız kabilesi «Çigrek», yahut «Çirek» ve
nizi doğularında yaşıyan Türkmenlerin, Peçenek, Kun ve Oğuzların ⁸)
«Çerik», bk. İqd ul-Cu-mân, s. 291-2, ve «Çirik», bk. Aristov, Jiv. Star, 1894, s. 441).
Milâttan önce Türkistanda cihanşümul bir devlet kuran milletin Türkler olduğu, İran ve türk destanlarında bunların fütuhatına' ait söylenen rivayetlerin milâttan önce 7. nci asra ait olduğu (bk. bizim Türk Tarihi Dersleri, s. 11-18), Iskenderin zamanında Türkistanı idare eden hâkim kavmin Türk olduğu hakkm- daki tekmil İskender kıssalarının, ezcümle süryanî ve arap rivayetlerinin (bk. meselâ Gotha ârabî nüshası, N. 2391, vr. 85a: îskendere karşı Semerkandı mü­dafaa eden «Türk hükümdarı» nın ismi «Khutlancin», , galiba == «Qutlancı»)
karşısında Pamir dağlarına belki ancak lO.uncu asırdan sonra çıkan (bk. Şugnan ve Vakhan hakkında, yukarıda s. 53 haşiye 50deki nakilleri) ve devletçilik ana­nesine bir zaman mâlik olduğunu, ne bildiğimiz tarihî devirlerde ve ne de eski
ve bugünkü dil ve folkloründe göstermiyen Tacİkleri güya bütün Ortaasyanm
o kadim hâkim kavminin bakiyesi telâkki 'etmek ve tarihte ancak Sakalar, Skitler ve Türklerde gördüğümüz göçebe devlet an’anelerinin mucidleri bu Taçikler olacağını tasavvur etmek tamamiyle manasızdır. Eğer Türkistanda İran unsurunun bîr zaman, burası merkez olmak üzere, büyük bir imparatorluk kurduğu ve bunun asırlarca yaşamış olduğu bir tarihî hakikat ise, onu bize,8-10.uncu asırlarla Tür­kistanda eskiden hâkim olan milletler hakkında bü kadar hâtıralar bırakan Ma- verâünnehrin İranlı âlimleri ve râvîleri işitmiş olurlardı; halbuki onlar (Daqîqî, 'Umer Nesefî, Bal ‘amî, Narşakhî v.s.) o eski mazide ancak türk kavimleri hâkim olduğundan bahsederler. Sakaların Milâddan önce Siyistana ve Hindistana giden­leri oradaki îranlı ve Hindli kavimlere temessül edip kayboldukları muhakkak­tır; fakat 8-10.unçu asırlarda arap hâkimiyeti zamanında Sakaların Pamirde otu­ranları (Kümidh’ler) daha türklüklerini muhafaza etmiş oldukları gibi, onlarııi Siyistandaki bakiyeleri de belki daha Türk addedilmişlerdir. Bunu gösteren delil­ler de vardır (bk. Muhammed bn. Selâm el-Cumahî, Tdbaqât üş-Şu’arâ, Leiden, 1916, s. 135-36; şâir ‘Ubeydallah bn. Qays, Mus‘ab bn. Zübeyrı methederken Siyis- tanın merkezi olan Zerencin kalelerinde esir alman Türk kızlarından bahsediyor: