A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

o-l y,[_} jll /ı
•»* Ahvâl fi Sejer-i Bukhârâ (Paris nüshası) Supp. pers. 1346, Varak 64a.
’[¹⁶⁴) Kazanlılardan «Tatar» yahut «Edil-Ural» camiası için çalışanlar. Baş­kurtların bu camiaya girmeyip, Kazaklar ve Türkistanlılarla beraber çalışmalarına bunların «Türk» camiasından ayrılmamaları şeklinde tavsif ederek Türkiye Türk- ieri efkârını kendi lehlerine kazanmaya çalıştıklarını, Prof. Şemseddin Günaltay anlattı; ve kendisinin, Ankara Tarih Kongresinde beni, Rusyadaki mesaim dola- yısiyle, ihaneti milliye ile itham eylemesi, kendilerini türkçü gösteren «ıınitarist- lerin» Rus inkilâbı senelerinde Türkiye matbuatında da (meselâ «Yeni Mecmua» 1918, N. 40-41) aksettirdikleri propagandaya aldanmış olmasından ileri geldiğini; hattâ onları hakikî türkçü zannederek, matbuatta müdafaa ettiğini (bk. Yeni Mec­mua. 1918, N. 51 deki makaleleri) ve hakikati ancak, benim «Onyedi Kumaltı Şeh­ri» kitabımdan öğrendiğini, birçok arkadaşlarımızın huzurunda teessüf ederek izah etti. Şemseddin Beyin o makalesinde (s. 494) Moskova ve Kazan Müslüman kongrelerinde «Türk milletini parçalama, (yani otonomi) cereyanının ne derecede tehlikeli olduğunu, samimî hitabeleriyle hıizzara telkin etmeğe çalıştıkları halde, hakikati bir türlü anlatamadıkları» ndaıı acınarak bahsettiği ve isimlerini adadığı zevattan Ömer Tbregul_ov, daha 1920 senesinde Harbinde neşrettiği «Siyasî Mesele­ler» nam eserinde (s. 14, 34, 37), «Türk-Tatarlar için istiklâl muzır bir hayaldir, bunlara Rus şta t ’larında akalliyet olarak yaşamağa alışmaktan başka çare yok­tur» demiş ve; Türkleri her nevi mücadele istidadından mahrum ve zebun bir millet tanıdığından, «cihanda vaziyet tevazzuh edince mücadiî- zümre ve fırkala-
-^I0) Bu malûmat, Rıdvan Beyin 1920-21 yıllarında Khıyva vç Türkmen
,²⁸⁸) «Semi 32İ^a^.’ l^{Yedi kö}§^k>> demektir; Kazakçası «Yedi tam» dır. Kal- muk hanları zamanında yapılan Yedi kule yerinde tesis edildiğinden bu ismi al­mıştır. Şehrin yanıbaşmda neşet eden Kazak kısmı 1SU8 de' Millî hükümetin merkezi olmak itibariyle «Alaş orda» ismini almıştı. Kazakistanm bugünkü mer-

3^) Hudud ül-Âlem. 6.
-) Deguignes tercümesi, T. 50-51: E. Chavannes: Documents sur ües Tou-Kiue. 3G3.

4^c) Bu rivayetlere ait bibliyografi malûmat için, şimdi bk. Z e k i V e l i d î Togan, îbn Fadlan’s Reisebericlıt, s. 313.

5^)Türkiye türkçesiyle: «Askar Askar Askar Dağ. Askardan büyük dağ olmaz. Başına büyük serçe kuşu uçup yetişemez. Bağrını közen (^:bir nevi sin­cap) kazıp geçemez» demektir.

6^)Ramazanoğlu Niyazi Beğin rivayeti. _f

7bulunan Fedçenko vermişti [şimdi ise sovyetler bu tepeyi «Pic Lenin» tesmiye etmektedirler].

8^)Bk. Hudüd iil-Âlejn.. v. 6b. 9:

9^)Son Pamir Ekspedisyonları incelemelerinde Pamir-Alay silsilelerinde «Pic Kaul'mann» tepesinden-daha yüksek tepeler bulunduğu tesbit olunmuştur.

10^)Temürün Uygur harfleriyle türkçe olarak yazdırdığı bu yazıt son za­manlarda bulunmuştur.

11^)«Üst Yurd^un diğer çıkışları ğibi «Cıİ Tava da «Çin» tesmiye edil­mektedir.

12^) Rusça olarak: Kirgizskaya skladçataya strana; bu ismin tercümesinde kullandığımız «buruşuq* kelimesi kat kat, sıra ile demektir.

3. 
   13Taban, I, 531 ve Yaqut-i H a m a v î, Mu cam iil-Buldân «Türkistan'», /maddesi.
   

14-) Bk. M a^: r q u a r t, Eranşahr. s. 140.
-a) Bk. İbni Fadlan, s. 205.

15Kazaklarda'atasözü: >Qıpçaqnın savrısı (asili) Qatay, Argınmn savı*ıs4 Altay».

16«Çoçı Khan kelgiinda Qıpçaqnı qırdı. qolıga tüşkenini ö’llirdi, qutulgân-
lar İştekke bardı. İşteknin köbreği bu vaqıtda oşal Qıpçaqnm nesimden turur» (Şecere-i Terâkime). '

17Nahiye yahut kaza mânasında kullanılan «ulus» kelimesi, rusçada, eski bulgur şivesindeki -vulus* tan ahnarnk, «volost» diye söylenmektedir.