A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

-¹-) «Veriez a nötre securs! Sauvez-nouz de la distruction».
ve diğerleriyle görüşüp, her yerde mezkûr almanca muhtırayı takdim ederek Rus mahkûmu kürklerin arzularını beyan eylemişler ve bu dev­letlerden siyasi müzaherette bulunmalarını rica etmişlerdir. Akçuraoğ- İu yukarıda adı geçen mevzu üzerinde Berlin Prusya Akademisi, Müs- lemiekât Cemiyeti salonlarında, Sofyada Bulgar Akademisinde fran- sızca ve türkçe olarak. konferanslar vermiştir. Heyet, şubat ayında Is- tanbula dönmüştür . Mezkûr muhtıra (Denkschrift) ve Vusuf Beyin konferansı aynı yılda kozanda fransızca, profesör Martin Hartmann tarafından da almanca neşredilmiştir ~ ^N). Muhtırada, heyetin temsil et­tiği ülkelere istiklal talep edilmektedir, Akçuraoğlu ise, artık Rusya da­hilinde kalan Kazanın mümessili olmak sıfatiyle ancak «medenî muh­tariyet» (autonomie culturelle) talebinde bulunmaktadır. Konferansının özü şundan ibarettir: Rusya Türkleri hakkında istatistik malûmat (2 3 milj'on gösteriliyor), ahalinin nüfusça tefzayüdü, İçtimaî tabakalar, ikti­sadı vaziyet, mektep ve ıslahatı, edebiyat, medenî sahalarda rusların çıkardığı engeller, Tatarlara Türkistanda yer ve gayrimenkul emlâk is- t’hsalinin men’i, Başkurt ve Kazak arazisinin gasbedilmesi, maarif ve matbuatta sansör, bunlara rağmen Tatarların siyasî mücadeleleri («İt­li fakı Müslimîn Fırkası», müslüman kongreleri, Duma’daki faaliyet). Risalede bir de bu gayeleri tahakkuk ettirmek için «Rusya Müslüman kiirk-Tatarlarının hukukunu müdafaa Cemiyeti» ~^{M >}) tesis olunduğu ve bunun adından bir de manifist çıkarıldığı söylenmektedir. Nüfus teza- yüdii kısmında Orenburg «Dukhovnoye Sobranye»sinin 1885 yılından beri mollalar vasıtasiyle topladığı malûmata göre, Tatarların nüfusunun arttığı, yalnız Litva müslümanlarmın nüfusunun temessül sayesinde git­tikçe azaldığı beyan edilmiştir.
Mezkûr heyet, aynı yılda ikinci defa daha kalabalık bir nümayende sıfatiyle 2 7-29 haziranda Lozanda ’nikat eden «Milliyetlerin Üçüncü İçtimai» (Tıoisieme Conference des nationalites)na iştirak ediyor. Ka- zanlılar namına Akçuraoğlu Yusuf, Çağatay (Ozbekler) namına Bukha-