A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

115

---

Orolsimon silikatlar
Olivin 
- (Mg,Fe)2[S i0 4]. Tarkibida M gO-45-50% , FeO -8- 
12%, b a’zan 20% gacha, U rombik singoniyali, rombo-dipiramidal. 
Odatda olivin donador agregatlar holida uchraydi. Olivinning rangi 
yashilroq tovlanuvchan sariq, ko‘pincha rangsiz, mutlaq shaffof xili 
“xrizolit” deyiladi. Yaltirashi shishadek, yog4angandek, qattiqligi -
6,5-7; ancha m o‘rt, odatda chig‘anoqsimon yuza hosil qilib sinadi. 
Solishtirma og‘irligi 3,3-3,5. Uni kristallaming xol-xol bo‘lib 
joylashi shiga, to ‘q yashilroq sariq rangiga, shishadek yaltirashi va 
notekis sinishiga qarab ajratsa b o ‘ladi. Olivin magmatik yo‘1 bilan 
yuzaga keladi.
Granatlar guruhi. 
Granatlar guruhi minerallari ikki qatorga 
boMinadi:
1) almandin qatori-(Mg,Fe,Mn)3Al2[Si04]3 
pirop-M g3 A l2[S i0 4]3
almandin-Fe3 A l2[Si04]3 
spessartin-Mn3Al2[Si04]3
2) 
andradit qatori-Ca3(AI,Fe,Cr)2[S i0 4]3 
grossulyar-Ca3AI2[S i0 4]3 
andradit-Ca2Fe2[Si04]3 
uvaravit-Ca3Cr2[Si04]3
Granatlar guruhi minerallari kub singoniyali; simmetriya 
ko‘rinishi geksaoktaedrik. Kristall qiyofasi rombik dodekaedr, 
tetragon-trioktaedr. K o ^ in ch a donador yaxlit massalar holida 
topiladi. Granatlaming rangi va tarkibi o ‘zgaruvchan bo ‘ladi. 
Odatda ular qizil, qo‘ng‘ir-qizil, sariq, zumrad-yashil, qoramtir, 
b a’zan qora. Qattiqligi 6,5-7,5, notekis yuzalar hosil qilib sinadi. 
Solishtirma og‘irligi 3,5-4,2. Granatlarga xos belgi-kristaliarning 
o ‘ziga xos qiyofasi, yog‘langandek yaltirashi, o‘ta qattiqligi. 
Granatlar kontakt-metasomatik, regional metamorfizmda yuzaga 
keladi. Granatlaming shaffof rangli chiroyli xillari zargarlik 
ishlarida qimmatbaho tosh sifatida ishlatiladi.
Sirkon 
- Z rS i0 4. nomi forscha «Sar»—oltin, «gun»-rang 
degan so‘zlarni anglatadi. Uning tarkibida Zr02-67% va Si02-32%
b o ia d i, aralashma tariqasida gafniy НЮ г-4% gacha, siyrak yer 
elementlaridan Y203 va Ce20 3 aniqlangan. Bulardan tashqari Nb va 
Ta%, ba’zan T h 0 2 -1 ,5 % bo4ladi.
116

---

Singoniyasi-tetragonal. 
Tabiatda 
tetragonal-dipiramidal, 
ba’zan prizma shaklida uchraydi.
Qattiqligi - 7-8. U notekis chig‘anoqsimon yuzalar hosil qilib 
sinadi. Solishtirma o g irlig i - 4,6-4,7; uning o‘zgargan xili- 
sirtalitlarda 3,8 gacha kamayadi. Sirkon turiari bo igan malakon va 
sirtalit, odatda radioaktivdir.
Aniqlash belgilari. Sirkon kristallari ko‘proq tetragonal kalta 
ustunsimon hamda dipiramidal qiyofada uchraydi. Sirkon magmatik 
intruziv jinslar: nefelinli sienitlarda, granitlarda, gneyslarda xol-xol 
boslib joylashgan shakllarda bo iadi. Odatda nordon va ishqorli 
jinslam ing pegmatitlarida kengroq miqdorda uchraydi. Sirkonning 
shaffof hamda rangi chiroyli xillari zargarlikda ishlatiladi. Gafniy va 
sirkoniy ajratib olinadi.
Sfen — CaTi[Si