A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Diagnostik
belgilari. 
Kerargirit kichik qattiqlikka ega bo‘lishi, sindirish 
ko‘rsatkichi koeffitsientining kattaligi, suvda erimasligi va kumush 
borligini k o ‘rsatuvchi kimyoviy reaksiyalar berishi xarakterlidir.
Kerargirit dahandam alangasida ko‘mirda oson (450-500°) 
eriydi va qaynaydi. Soda qo‘shib kimyoviy qaytaruvchi alangada 
qizdirilganda kumush metall ajralib chiqadi. Kislotalarda deyarli 
erimaydi (qisman HC1 da eriydi), faqat ammiak bilan eritma hosil 
qiladi, bu hoi juda xarakterlidir.
Paydo bo‘lishi. 
Kerargirit kumush minerallarining yer 
yuzasidan siljigan tarkibida xlor bor suvlar bilan reaksiyaga kirishi 
natijasida oksidlanishidan paydo bo‘lib, kumush qo‘rg4oshin ruda 
konlarining oksidlanish zonasida uchraydi. U iqlimi quruq issiq 
joylarda ko'proq topiladi. Uning sof tug‘ma kumush o ‘rnida hosil 
boclgan psevdomorfozalari ham bo‘ladi.
112

---

SSSRda kerrgirit juda oz miqdorda bo‘lib, Janubiy Uralning 
bir qncha konlarida (Boymoq tumanidagi Mixaylov konida), 
Q ozog'istonda va Oltoyda uchraydi. Kerargirit bilan kumushning 
boshqa galloid birikmalari katta-katta uyumlar bo‘Iib, Boliviya 
cho'llaridagi konlarda, Atakama (Chili), Meksika va Avstraliyadagi 
konlarda uchraydi.
Nitratlar kuchli azot kislotasining tuzlari, suvda oson eriydi, 
issiq mamlakatlarda, deyarli hozirgi zamon mahsuloti sifatida 
yuzaga kelgan.
Natriyli selitra - N a N 0 3 
- Chili selitrasi.
Kaliyli selitra 
-
K NO 3 
- Hindiston selitrasi. Kristallari 
romboedr shaklida. Ko‘pincha qobiq mog‘olga o ‘xshash, yaxlit 
massalar holida uchraydi. U rangsiz, oq qizg‘ish, qo‘ng‘ir, limondek 
sariq, shisha kabi yaltiraydi. Qattiqligi - 2; solishtirma og4irligi -
2,3; m o‘rt; ulanish tekisligi romboedr bo‘yicha.
Selitra suvda oson eriydi, mazasi sho‘r, og‘izni qattiq sovitadi. 
N itratlar issiq mamlakatlarda tarkibida azoti bo’lgan 9lrganic 
moddalarning (parranda va hayvonlar qiyi va boshqa qoldiqlari), 
Shuningdek 
mikrosuv 
o ‘simliklari 
va 
nitrobakteriyalarning 
biokimyoviy parchalanishi natijasida yuzaga keladi. Bunday 
joylarda ju da kam boMadigan yog‘inlar hosil bo‘lgan selitrani 
soyliqqa oqizadi.Vaqt o ctishi bilan selitrali sho‘rhoq yerlarda selitra 
uyumlarini hosil qiladi. Bu joylarda selitra bilan bir paragenezisda 
gips, mirabilit va gaiitlar uchraydi. Uning yirik uyumlari Hindiston, 
Misr, Fransiya, Chili va boshqa yerlarda mavjud. Masalan, Shimoliy 
Chili selitrasining maydoni quyidagicha - uzunligi 140 km, kengligi 
18-80 km va qalinligi 
1,5 m atrofidagi qatlamsimon kon 
hisoblanadi. 
Selitra 
mineral 
o ‘g ‘itlaming 
eng 
yaxshi 
turi 
hisoblanadi. U shisha sanoatida, portlovchi moddalar tayyorlashda 
ishlatiladi.
113

---