A. Y. Pentin Xalqaro tadqiqotlarda o‘quvchilarning tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonligini baholash Tabiiy yo‘nalishdagi fan

Mazkur savol o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish kompetensiyasini 
baholashga qaratilgan.
2-savol
Kechasi sirka kislotaga solinishidan avval marmar bo‘lakchasi-
ning massasi 2,0 grammga teng edi. Bu bo‘lakcha ertasi kuni sirka kis-
lotadan olinib, quritildi. Quritilgan marmar bo‘lakchasining massasi 
qanchaga teng bo‘ladi?
A 2,0 g dan kam
B 2 g ga teng
C 2,0–2,4 g oralig‘ida
D 2,4 g dan ortiq
Baholash mezoni
Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar kimyo fanidan 
kislotalarning kimyoviy xossalarini yodga olishlari talab etiladi. 
Yuqorida keltirilgan misolda sirka kislota marmar bo‘lakchasi bilan 
reaksiyaga kirishadi, natijada sirka kislotaning kalsiyli tuzi (kalsiy atse-
tat), karbonat angidrid gazi va suv hosil bo‘ladi (2CH
3
COOH+-
CaCO
3 
= (CH
3
COO)
2
Ca +CO
2
+ 2H
2
O). Reaksiya natijasida ho-
sil bo‘lgan karbonat angidrid gazi tashqi muhitga chiqib ketganligi 
sabab li marmar massasi kamayadi. 
Agar o‘quvchilar to‘g‘ri javob sifatida “A. 2,0 g dan kam”ni bel-
gilashsa, javob to‘liq qabul qilinadi (1 ball). Javob yo‘q yoki boshqa 
javoblar bo‘lsa, javob qabul qilinmaydi (0 ball).
Mazkur topshiriq o‘quvchilarning ma’lumotlar va dalillarni ilmiy talqin qilish 
kompetensiyasini baholashga qaratilgan.

---

– 66 –
3-savol
Yuqoridagi tajribani o‘tkazgan o‘quvchilar mar-
mar bo‘lakchasini, shuningdek, toza (distillangan) 
suvga ham bir kechaga solib qo‘yishdi.
O‘quvchilar nima uchun ushbu tajribani o‘tka-
zishganini tushuntiring.
________________________________________________________
____________________________________________________________
 
Baholash mezoni
Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar tajribani to‘g‘ri tashkil etishni 
bilishlari kerak: tajribada tadqiq etilayotgan omilning ta’sirini o‘rganish va obyektiv, 
haqqoniy natijalar olish uchun ikki xil, ya’ni nazorat va sinov tajribalari qo‘yiladi. Mar-
mar bo‘lakchasi distillangan suvga solinganda uning massasi kamaymaydi, chunki toza 
suv neytral bo‘lganligi sababli marmar bilan reaksiyaga kirishmaydi. Yuqorida keltirilgan 
tajriba marmardan yasalgan haykallarning yemirilishiga kislotali yomg‘irlar sabab ekanini 
ko‘rsatadi.
Agar o‘quvchilar o‘z javoblarida kislota (sirka kislota) reaksiya borishining zarur sharti 
ekanini ifodalagan bo‘lishsa, javob to‘liq qabul qilinadi ( 1 ball). To‘g‘ri javoblar quyidagicha 
bo‘lishi mumkin:
► 
bunday reaksiya borishi uchun yomg‘ir suvi nordon bo‘lishiga ishonch hosil qilish 
kerak, chunki oddiy suvda reaksiya bormaydi;
► 
marmar bo‘lakchasida o‘yiqlar paydo bo‘lishining boshqa sabablari bor-yo‘qligini 
bilish;
► 
marmar bo‘lakchalari har qanday suyuqlik bilan reaksiyaga kirishmaydi, chunki suv 
neytraldir.
Agar o‘quvchilar sirka kislota va marmar bo‘lakchasi o‘rtasidagi reaksiyani taqqoslash 
uchun deb javob berishsa-yu, ammo javobda kislota (sirka kislota) reaksiya borishining 
muhim sharti ekanini qayd etmagan bo‘lishsa, javob qisman qabul qilinadi (1 ball). Qisman 
qabul qilinadigan javoblar quyidagicha bo‘lishi mumkin:
► 
boshqa kolbadagi natija bilan 
taqqoslash uchun;
► 
marmar bo‘lakchalari toza suvda 
o‘zgaradimi-yo‘qmi, shuni ko‘rish uchun;
► 
oddiy yomg‘ir marmarga tushganda 
nima sodir bo‘lishini ko‘rish uchun;
► 
oddiy suv bilan kislotali suv 
o‘rtasidagi farqni ko‘rish uchun.
Javob yo‘q yoki boshqa javoblar bo‘lsa, 
javob qabul qilinmaydi (0 ball).
Mazkur topshiriq o‘quvchilarning ilmiy tadqiqotlarni loyihalash va baholash