A. Y. Pentin Xalqaro tadqiqotlarda o‘quvchilarning tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonligini baholash Tabiiy yo‘nalishdagi fan

Agar o‘quvchilarning javoblarida Quyosh radiatsiyasi yoki ener-
giyasi bilan bog‘liq omil ko‘rsatilgan bo‘lsa, javob to‘liq qabul qilinadi. 
To‘g‘ri javob quyidagicha ifodalangan bo‘lishi mumkin:
►
Yer sathidan qaytgan energiya;
Agar o‘quvchilarning javoblarida Yer tabiatining alohida tarkibiy qismlari 
yoki atrof-muhit ifloslanishi bilan bog‘liq bo‘lgan omil qayd etilgan bo‘lsa, javob 
to‘liq qabul qilinadi. To‘g‘ri javob quyidagicha ifodalangan bo‘lishi mumkin: 
►
havodagi suv bug‘lari;
►
bulutlar;
►
vulqon otilishlari;
►
atmosferaning ifloslanishi (gaz, yoqilg‘i);
►
atmosferaga chiqarilayotgan zararli gazlar;
►
freon;
►
avtomobillar soni;
►
ozon (havoning tarkibiy qismi sifatida).
Agar o‘quvchilarning javoblarida karbonat angidrid gazi konsentratsiyasi o‘zgarishining 
sabablari keltirilgan bo‘lsa, javob qabul qilinmaydi. Noto‘g‘ri javoblar quyidagicha ifodalan-
gan bo‘lishi mumkin:
►
tropik o‘rmonlarning yo‘q qilinishi;
►
ajralib chiqayotgan karbonat angidrid miqdori;
►
qazib olinadigan yoqilg‘ilar.
Agar o‘quvchilarning javoblarida noaniq omil ko‘rsatilgan bo‘lsa yoki javob yo‘q bo‘lsa, ja-
vob qabul qilinmaydi. Noto‘g‘ri javoblar quyidagicha ifodalangan bo‘lishi mumkin:
►
o‘g‘itlar;
►
ob-havo holati;
►
kislorod miqdori;
►
azot;
►
ozon tuynugining kattalashishi.
Mazkur topshiriq o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish kompetensiyasini 
baholashga qaratilgan bo‘lib, savolga javob berish uchun metodologik bilimlar talab etiladi.

---

– 55 –
Yuqoridagi rasmda xonadonlarga yetkazib berilayotgan suvni tozalash usullari tasvirlangan. 
 
1-savol
Toza suv manbayiga ega bo‘lish muhim sanaladi. Yer ostida joylash-
gan suvlar grunt suvlari deb ataladi. 
Ko‘llar, daryolar kabi yer usti suv manbalaridan olingan suvlarga 
qaraganga grunt suvlarida bakteriyalar va ifloslantiruvchi zarralar kam 
miqdorda bo‘lishining bitta sababini yozing.
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
Baholash mezoni 
Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar geografiya fanidan tegishli bilimlarni 
yodga olishlari zarur: grunt suvlari yopiq suv havzasi bo‘lganligi sababli ularga tashqi m u-
hitdagi ifloslantiriuvchi omillar ta’sir ko‘rsatmaydi, suv tabiiy yo‘l bilan filtrlanadi (qum va 
tosh lar orasidan o‘tadi, undagi yot zarrachalar cho‘kadi).
Agar o‘quvchilarning javoblarida grunt suvlari yer qatlamlari orasidan yerning yuza qis-
miga ko‘tarilayotganda filtrlanishi ko‘rsatilgan bo‘lsa, javob to‘liq qabul qilinadi. To‘g‘ri ja-
voblar quyidagicha bo‘lishi mumkin:
►
suv qum va tuproq orasidan sizib o‘tayotganda tozalanadi;
►
tabiiy filtratsiya sodir bo‘ladi;
►
suv yerdan o‘tayotganda qum va toshlar yordamida filtrlanadi.
Agar o‘quvchilarning javoblarida grunt suvlari yopiq joyda bo‘lganligi sababli ifloslan-
masligi yoki yerning yuza qismidagi suvlar ko‘proq ifloslanishi ifodalangan bo‘lsa, javob to‘liq 
qabul qilinadi. To‘g‘ri javoblar quyidagicha bo‘lishi mumkin:
2.8.
ICHIMLIK SUVI
Tindirgich (2) 
Filtr (3) Suvni xlorlash (4) Suv sifatini tekshirish (5)

---

– 56 –
►
grunt suvlari yer ostida joylashganligi sababli atmosferaning 
ifloslanishi ularning ifloslanishiga olib kelmaydi;
►
daryo va ko‘llar havo orqali ifloslanishi mumkin;
►
odamlar va hayvonlar daryo va ko‘llarni ifloslantiradi;
►
grunt suvlarida bakteriyalar uchun yetarlicha ozuqa yo‘q, shuning 
uchun ular bunday suvlarda yashay olmaydi.