A. X. Vаxidov, D. A. Abdullaеva

6.2. GIDRAVLIK    KUChAYТIRGIChLAR 
 
Gidravlik kuchaytirgichlar avtomatika tizimlarida keng ishlatilmoqda. 
Ayniqsa, zolotnik bilan boshqariladigan porshenli gidravlik kuchaytirgichlar eng 
ko’p tarqalgan. Qishloq va suv xo’jaligi ishlab chiqarishidagi avtomatika 
tizimlarida gidravlik kuchaytirgichlar  pnevmatik kuchaytirgichlarda nisbatan 
ko’proq ishlatiladi. Ular mobil mashinalarning avtomatika tizimlarida (o’rnatma 
agregatlarni boshqarish  uchun) va traktorlar hamda kombaylarni avtomatik 
xaydash (boshqarib borish) tizimlarida ishlatilmoqda. 
 
Zolotnik  bilan boshqariladigan porshenli gidravlik  kuchaytirgichning 
prinsipial sxemasi 6,9 a-rasmda ko’rsatilgan (odatda porshenli nasoslar ishlatiladi).  
Ish suyuqligi yoki temperaturali qovushoqlik koeffitsiyenti kichik bo’lgan 
maxsus suyuqliklarning bosimini hosil qiladi va bu bosimni saqlaydi.  Bosim 
o’tkazib  yuborish klapani bilan rostlanadi. Kuch silindri 4 ga birlashtirilgan 
kanallar neytral vaziyatda to’liq yopilgan bo’ladi. Porshen 5 xarakatlanmaydi. 
Agar zolotnik 3 ga yuqoriga yo’nalgan kirish ta’siri x berilsa, u holda zolotnik 
yuqoriga xarakatlanib, teshiklarni ochadi, shunda  kuch silindrining yuqori  
bo’shlig’iga bosim ostidagi moy kiradi, pastki bushlik  esa ayni  vaqtda kaytarib 
tukish trubasiga tutashadi. Nasos 1 ishlab, bak 6 dagi moyni kuch silindri ichiga 
xaydagani uchun yuqori bushlikdagi bosim oshadi va porshen 5 pastga siljiydi. 

---

 
124
Porshenning xarakati tezligi - silindrga kelayotgan va undan ketayotgan moy 
miqdoriga bog’lik, bu esa o’z navbatida teshiklarning ochilish qiymatiga bog’lik. 
Gidravlik kuchaytirgichlarnig statikaviy xarakteristikasi 6,9 b-rasmda 
ko’rsatilgan.  
 
6.9 -rasm. Zolotnikli gidravlik kuchaytirgichning sxemasi va uning statik 
tavsifnomasi. 
Хarakteristikada quyidagi zonalar bor: 2a ga teng nosezgirlar zonasi. Bu 
zonaning paydo bo’lishiga sabab shuki, zolotnik belbog’ining kengligi teshikning 
kengligidan bir oz katta - to’yinish zonasi. Bu zona zolotnik teshiklarning to’liq 
ochilishiga mos bo’ladi, shuning uchun porshening xarakatlanish tezligi bu yerda 
endi kattalasha olmaydi. Agar zolotnik siljiganda (6.9-rasm) topshiriqlar to’liq 
ochiladigan holatga (Х max) yeta olmasa va nosezgirlik zonasi e’tiborga olinmasa, 
statik xarakteristkasini taxminan chiziqli deb hisoblash mumkin (rasmda punktir 
bilan ko’rsatilgan).  
Gidrokuchaytirgichlar teskari aloqasiz va gidrotsilindr porshenning vaziyati 
bo’yicha bikr teskari aloqali qilib ishlab chiqariladi. Gidrokuchaytirgichlarning 
chiqishida katta quvvatlarni olish uchun kaskadli birlashtirish usuli qo’llaniladi, 
shunda birinchi kuchaytirgichning ijrochi organi navbatdagisining rostlovchi 
organiga  ta’sir etadi. 

---

 
125
 Gidrokuchaytirgichlarning 
chiqish 
quvvati bir, o’n, yuz va bundan ortiq 
kilovattni tashkil etishi mumkin,  kuchaytirish koeffitsenti juda katta (3.10. --- 
3.10. ) bo’lib, kuchaytirgichi juda  tezkor. 
 
                  6.3.   Oqim quvurchali gidravlik kuchaytirgichlari 
 
Ushbu turdagi kuchaytirgichning sxemasi 6.10-rasmda ko’rsatilgan. 
Mumdshtukdan 3 tezlik bilan  oqib chiqarilgan suyuqlikning bosimi  uning holati 
neytraldan o’zgartirilganda 4 va 5 quvurchalarda o’zgaruvchan bosimga 
aylantiriladi. Oqim quvurchasi 2 olib beruvchi 1 quvurga ulangan. Mumdshtukdan 
oqib chiqayotgan suyuqlik quvurchalarni birisiga o’tib tezlikni bosimga 
aylantiriladi. Mumdushtukni neytral holatida 4 va 5 quvurchalardagi bosim teng va 
porshen 7 xarakatlanmaydi. Mumdshukni holati o’zgarilishi bilan quvurchalarni 
bittasida bosim oshib, ikkinchisidan kamayib ketadi. Buning natijasida porshen 
xarakatlanib ijro mexanizmni ishga tushiradi. 
 
6.10.-rasm. Oqim quvurchali gidravlik kuchaytirgichning sxemasi. 
 
 
 
 
 
 

---

 
126