|
Elektr izolyatsiya kompaundlari shimiluvchi va quyiluvchi turlarga bo’linadi, ular loklardan o’z tarkibida erituvchilarning yo’qligi bilan farq qiladi. Sintetik polimerlar (poliefirstirol, poliefirakrilat, metakrilat, poliuretan, epoksid, kremniy-organik moddalar) asosidagi kompaundlar keng qo’llanilmoqda. Ko’rsatilgan polimerlar ichida eng ko’p ishlatiladigani epoksid qatroni va uning modifikatsiyalari asosidagi kompaundlardir.
Shimiluvchi va quyiluvchi kompaundlarni to’g’ri qo’llash orqali yuqori kuchlanishli konstruksiyalarning hajmini anchagina ixchamlashtirish mumkin.
Elektr texnikada kompaundlar elektr mashina, transformator va slyudali materiallarga shimdiriladi, radioshema, asbob va uskunalar qismlariga quyiladi.
Tarkibidagi bog’lovchining turiga qarab, kompaundlar, asosan, uch guruhga (epoksid qatroni asosidagi, poliefir qatroni asosdagi, poliuretanli) bo’linadi. Tarkibiga ko’ra kompaundlarning sovuq yoki issiq sharoitda qotadigan xillari bo’ladi. Kompaund tarkibiga to’ldiruvchi kiritilishi natijasida uning mexanik va elektrik xossalari o’zgaradi. Tolali yoki kukun ko’rinishidagi to’ldiruvchilar kompaundning mexanik xossalarini o’zgartirib, kompaund asosidagi jismning siqilishga bo’lgan mustahkamligini oshiradi. Bunda jismning issiqlik o’tkazish koeffitsienti ortib, chiziqli kengayish koeffitsienti kamayadi.
Kompaundga ba’zi to’ldiruvchilar (fosfat, surma) qo’shilishi natijasida uning yong’inga chidamliligi ortadi. Agar kompaundga grafit yoki temir kukuni aralashtirilsa, u holda elektr o’tkazuvchanlik yuzaga kelib, statik zaryad bartaraf etiladi.103
Kompaundlar ishlatish joyida tayyorlanadi. So’nggi paytda bir yoki ikki komponentli kompaundlar ishlab chiqarish keng yo’lga qo’yildi. Ikki komponentli kompaundlarda komponentlarni bir-biriga aralashtirish orqali kerakli miqdordagi kompaund tayyorlab olinadi. Sanoat sharoitida kompaund tayyorlash uchun uzluksiz ishlaydigan aralashtirgichlardan foydalaniladi. Kompaundlardan jismlarni shimdirish, to’latish yoki zichlashda foydalaniladi. Shimdiriladigan jism vakuum yoki bosim ta’sirida kompaundga botirib olinadi. Shimdirish usuli esa suyuqlikni markazdan qochma kuch ta’sirida hamda tomchi holatida yuborish orqali amalga oshiriladi. Yuqori kuchlanishda ishlaydigan izolyatsiyaga kompaund vakuum ostida yuboriladi. Quyish ishlarida metall yoki ftoroplastdan tayyorlangan qoliplar ishlatiladi. Kompaundni quyishdan avval metall yuzasiga KO kauchugining 7%li eritmasi surtiladi. Kukun holatdagi kompaund konstruksiya yuzasiga elektrostatik maydon yoki uyurma tebranish usullari orqali qoplanadi. So’ngra yuqori harorat ta’sirida yuzadagi kompaund eritilib, bir tekis silliq qoplama hosil qilinadi.
103 Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 7th ed.p.cm/ - Printed in the United States of America/ John Wiley & Sons, Inc.- 2007. 192-bet.
Issiqlik ta’sirida qotadigan shimiluvchi kompaundlarga ED-16 navli qatron asosidagi D1, D3, D36, D112, EPK-16, EPSK, UP-5-105, UP-592 navli har xil qotiruvchi va plastifikatorli kompaundlar kiradi. Ba’zi epoksidli kompaundlarning dielektrik va mexanik xossalari quyidagicha: r=1013 Om∙m; cho’zilishdagi mustahkamligi 60-90 MPa; urilish qovushqoqligi 11-20 kJ/m2.
Issiqlik ta’sirida qotadigan, quyiluvchi kompaundlarga ED-16 qatroni, qotiruvchisi sifatida – malein angidridi, to’latuvchi sifatida kvars qumi yoki kalsiy ftoridi ishlatiladi. Kompaund komponentlari bir-biriga ma’lum ketma-ketlikda va aniq miqdorda qo’shib, aralashtiriladi. Tayyorlangan suyuq holatdagi kompaund qoliplarga quyiladi. Kompaund qotgandan so’ng yaxshi elektrik va mexanik xossalariga ega bo’ladi. Bunday konstruksiyali izolyatsiya moy, namlik yoki suv ta’siriga chidamli bo’ladi. Ana shu xossalari tufayli kompaundlarni zichlovchi modda sifatida qo’llash mumkin. Ularga PEK-18, PEK-19, PEK-20, PEKL-19 navli kompaundlar misol bo’ladi. Bu kompaundlar po’lat yuzasiga yaxshi yopishadi, polivinilxlorid va kabel rezinasi bilan yaxshi birikadi.
KP-18, KP-34, KP-50 navli poliefir kompaundlaridan elektr uskunalarining chulg’amlarini shimdirishda foydalaniladi. KP-101 va KP-103 navli kompaundlardan esa murakkab elektr uskunalarning chulg’amlarini shimdirishda foydalaniladi.
MBK, KM-9 navli metakril kompaundlari namlik ta’siriga chidamli bo’lib, tashqi atmosfera sharoitida yorilmaydi. Bu kompaundlar boshqa materiallar bilan yaxshi birikib, toj yoki elektr razryad ta’siriga chidamli bo’lishi bilan birga organik erituvchilarda erimaydi. KM-9 navli kompaund yaxshi zichlovchi kompaundlar qatoriga kiradi.
B-PE-9128 navli kompaund elektr mashina va apparatlari chulg’amini shimdirishda, B-ID-9127 navlisi esa maxsus asinxron dvigatel, transformator chulg’amlarini shimdirishda ishlatiladi. SPP-BI navli kompaund shisha tolalarini bog’lovchi sifatida ishlatiladi.
MFVG-1, MFVG-3 navli KO kompaundlari issiqlik ta’sirida va katalizator yordamida qotadi. Bu kompaund o’zining izolyatsion xossasi yuqoriligi va issiqlik
ta’siriga chidamliligi (250-260C) bilan ajralib turadi. U qayishqoqlik xossasini - 60C gacha saqlaydi. Xamirsimon zichlovchi kompaundlarning KL turi uch: KLT- 30, KLSE-305, KLF-120 navda ishlab chiqariladi. Ularning saqlanish muddati 6 oy bo’lib, moslama va uskunalarni zichlashtirishda ishlatiladi.
Lok va kompaund shimdirilgan g’ovaksimon izolyatsiya materiali yaxshilab quritiladi, so’ngra unga yana lok shimdiriladi yoki qoplanadi, keyin esa ikkinchi bosqichli quritish amalga oshiriladi va lok tarkibidagi erituvchi moddalar chiqarib yuboriladi.104
Termoreaktiv lok yoki kompaundlar issiqlik ta’sirida quritiladi. Loklash, odatda, loklanadigan qism quritkichda ma’lum muddat (masalan, elektr chulg’amini 100-110C da 5-10 soat) ushlab turilgandan so’ng olinib, biroz sovitiladi. (60-70C gacha) va lokli idishga botiriladi. Qism idishda havo pufakchalari ajralib chiqishi tugaguncha ushlab turiladi. So’ngra olib, quritiladi. Namga chidamli mashina izolyatsiyasiga lok yoki kompaund bir necha marta beriladi. Detallarni lok yoki kompaund bilan qoplash suyuqlikni yuzaga quyish, tomizish, purkagichda sepish, mo’yqalamda surtish kabi usullarda amalga oshiriladi. Quritish jarayoni termostatda, avtoklavda, infraqizil nur, yoritish chiroqlari va boshqa usullar orqali amalga oshiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
